پایگاه شخصی دکتر محمد حسن قدیری ابیانه

هر چند جاسوسی موفق از سایر کشورها و شرکت ها و سران کشورها می تواند آثار اقتصادی به نفع آمریکا داشته باشد. اما افشاگریهای اخیر اسنودن ضربه ای مهلک بر آمریکا در ابعاد سیاسی، بین المللی و اقتصادی و همچنین اطلاعاتی و جاسوسی اقتصادی است.  خبرگزاری فارس

*دکتر محمد حسن قدیری ابیانه

سه دهه پیش سفارتخانه آمریکا در تهران با اتهام جاسوسی از سوی دانشجویان انقلابی ایرانی تسخیر شد. امری که نهایتا به قطع رابطه دیپلماتیک میان دو کشور تا به امروز منجر گردید. اما هم اینک جاسوسی از سوی آمریکا در دیگر کشورهای جهان تکرار شده و به گونه ای گسترده افشا شده است. نوشتار زیر به بررسی ریشه های جاسوسی و رویکرد و روشها و همچنین پیامدهای جاسوسی های اخیر آمریکا می پردازد.

ریشه ها  و سیاست های جاسوسی آمریکا

اطلاعات مهمترین منبع تصمیم گیری ها و تصمیم سازی ها است و طبیعتا هر دولتی که بخواهد تصمیمات درست تری بگیرد باید اطلاعات دقیق تر و کاملتری داشته باشد. یعنی این تصمیم ها چه شیطانی و چه در راستا و برمبانی برحقی استوار، باید بر اساس اطلاعات دقیق انجام گردد. در حقیقت اطلاعات می تواند یک کشور را از خطرات نجات دهد و یا کشوری را در جهت رسیدن به اهداف با هزینه کم تر کمک کند. در این راستا قدرت های جهانی از دیرباز  به بخش کسب اطلاعات اهمیت بالایی داده اند و  جاسوسی در این مورد هم بخشی از روال معمول همه قدرت های غربی بوده است.

آمریکایی ها هم برای کسب اطلاعات در ابعاد مختلف اهمیت بسیار بالایی قائل هستند. در این شرایط کشورهایی برای کسب اطلاعات خود را صاحب حق می دانند و برای سلطه بر سایر کشورها هیچ حد و مرز اخلاقی و قانونی برای خود قائل نیستند. نمونه این امر آمریکا  است که حتی دست به جاسوسی بر ضد  متحدین خود زده است.

در این حال اگر به روشها و سیاست های جاسوسی آمریکاییها بپردازیم یکی از این ابعاد کلاسه بندی اطلاعاتی است به نحوی که به راحتی قابل بازیافت و دسترسی قرار گیرد. نمونه آن را میتوان در شیوه دسته بندی و آرشیو اطلاعات اسناد لانه جاسوسی آمریکا در تهران مشاهده کرد.

یکی دیگر از راه ها برای آمریکایی ها این است که اطلاعات مختلف را از راه جاسوسی چه برای مسائل نظامی، چه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و..  دریافت کنند. طبیعتا آنها در این جاسوسی برای افراد موثر در تصمیم گیری در کشورهای مختلف اهمیت بالایی قائلند، چنانچه در افشاگری های اخیر اسنودن مشخص شد که آنها سران کشورهای هم پیمان را هم مورد جاسوسی غیر قانونی قرار داده اند و حتی واتیکان و پاپ هم در معرض این جاسوسی قرار گرفته اند.

  اسناد لانه جاسوسی هم بیانگر آن است که شنود  تلفن ها در ایران نیز  امری رایجی در آن دوره بوده است. البته اسناد شنود تلفن ها مربوط به گذشته های پیش تر از آن نیز هست، اما پیشرفت های کامپیوتری، علمی، ارتباطاتی و وجود سوپر کامپیوترها، تجهیزات مخابراتی، اطلاعاتی و جاسوسی این اجازه را به آمریکا داده است که  علاوه  بر شنود تلفن های  مقامات عالی، میلیاردها  نفر از  شهروندان کشورهای مختلف را نیز شنود کند.

این کشور برای اینکه گرفتار انبوه اطلاعات نباشند برای خود کلید واژه هایی را تعریف میکند که اگر آن عبارات در مکالمات و حتی در ایمیل ها و مکاتبات بکار رفته باشد، آنها را جدا و به گونه مجزا مورد بررسی قرار دهند. در واقع شنود تلفن ها و کنترل ایمیل ها و مکاتبات و سایت ها بخشی از اقداماتی است که آمریکایها انجام می دهند. یعنی گستره جاسوسی آنها  بسیار فراتر از  آنی است که  گفته و منتشر شده است.

آمریکا از تمام مراکزی که در خارج از کشور دارد برای این شنود و جاسوسی بهره میبرد. یکی از مهمترین این مراکز سفارت خانه های آمریکا در سراسر جهان است. چنانچه اعلام شد از سالهای گذشته تلفن های خانم مرکل توسط سفارت آمریکا (که در فاصله 500 متری کاخ   صدر اعظمی آلمان  قرار دارد) شنود می شده است.  همچنین سایر مراکز آموزشی، فرهنگی و ... آمریکا در کشورهای دیگر محل هایی  برای جاسوسی  است. 

در واقع جاسوسی ها به این امر هم ختم نمی شود.  علاوه بر افشاگری هایی که  اسنودن اخیرا انجام داده و  رسوایی هایی را برای آمریکا به بار آورده است در اسناد ویکی لیکس هم آمده است که خانم کلینتون وزیر خارجه آمریکا دستوراتی را برای کنترل کارتهای اعتباری و حساب های بانکی و نوع خریدها،  هزینه ها و... را صادر کرده که شامل دبیر کل سازمان ملل متحد نیز شده است.

علاوه بر شنود تلفنی، کار گذاشتن دستگاه های استراق سمع حتی دستگاه های فیلم برداری در  دفاتر مقامات خارجی هم بخشی از این سیاست ها را شامل می شده است. گاهی از نظر اقتصادی جاسوسی اقتصادی به کار می برند. مثلا اخیرا  معلوم شد که آمریکایی ها با جاسوسی از شرکت های هواپیما سازی نظامی فرانسوی توانستند به ضعف های این هواپیما پی ببرند و با دادن اطلاعات این ضعف ها به کشوری چون عربستان سعودی قراردادی که در آستانه امضا با کشور فرانسه بود را برهم زنند و هواپیماهای خود را به جای آن به عربستان بفروشند.

علاوه براین سازمان های جاسوسی آمریکا برای اینکه بتوانند مقامات کشورها را وادار به تمکین از سیاست های خود کنند به فساد کشاندن این مقامات و جمع آوی اسناد از این فساد ها را مد نظر قرار میدهند،  لذا ماموران سیا در قالب تاجر و در پوشش های گوناگونی به مقامات کشورها نزدیک می شوند و به آنها  رشوه هایی را پیشنهاد می کنند و از این رشوه دادن ها فیلم و سند میگیرند و بعد آنها را تهدید میکنند که اگر به خواست آنها عمل نکنند این اسناد را منتشر خواهند کرد.

  در واقع بخشی از افشاگری هایی که بر علیه این نوع از  مقامات کشورهای  مختلف صورت می گیرد توسط سیا منتشر میشود.  یعنی با این رویکرد این افراد را هم در دادن رشوه و هم در افشای رشوه گیری (در جاهایی که مقامات کشورهای گوناگون حاضر به همکاری نگردند) رسوا می کنند.

چنانچه در اسناد لانه جاسوسی دستور العملی وجود داشت که سعی شود نقاط ضعف و نیازهای مخاطبان و افراد هدف را  شناسایی و اینگونه وانمود کنند که همکاری آنها با سیا مشکلات شان را برطرف میکند، اما باید مراقب باشد که هرگز این مشکلات برطرف نشود وگرنه انگیزه همکاری را از دست خواهند داد و لذا موظفند از این رشوه گیری ها سند تهیه کنند تا نتوانند از همکاری با سیا اجتناب نمایند.

ابعاد جاسوسی و توطئه های آمریکا  بیش از آن است. چنانچه در بعد دیگری جعل کارت های شناسایی بخشی از  اسنادی بود که در  اشغال لانه جاسوسی به دست آمد. به نحوی که در سفارت آمریکا در تهران هم  اتاق ویژه جعل اسناد وکارت شناسایی وجود داشته است و بخشی که اینک توسط اسنودن فاش شده است به جاسوسی و شنود مربوط است. گذشته از این به استخدام درآوردن مامورین و مقامات کشورهای مختلف شیوه دیگری است.

چنانچه در گذشته در ایران این رویکرد را با سخنگوی دولت آقای امیر انتظام انجام داده بودند و حتی تلاش کردند بنی صدر را در زمانی که وی رئیس جمهور بود بخرند و پیشنهاد ماهیانه هزار دلار به وی داده بودند و وی پذیرفته بود. البته این امر را شرکتی به عنوان شرکتی تجاری و بین المللی پیشنهاد کرده بود. در شیوه دیگری آنان تلاش می کنند مقامات امنیتی یک کشور را به سمت همکاری جلب کنند. این امر در حالی است که  مقامات عالی  کشور از این امر آگاهی نداشته و یا با آن موافق نباشند.

اخیرا در برخی از کشورهایی که شنود صورت گرفته است شنود با همکاری دستگاه های اطلاعاتی آن کشور، بدون آنکه حتی مقامات وزارت خارجه و مقامات عالی کشورها از آن  آگاهی داشته باشند انجام شده است. علاوه بر این، نفوذ  دادن و بالابردن مقام افرادی که به خودفروشی رو آورده و یا به سیا  پیوسته  و همچنین خرابکاری و  تلاش برای حذف  نیروهای وفادار به کشورها مد نظر است.

مثلا در کوبا  معاون رئیس جمهور را  به استخدام درآورده بودند و در  زمان  لورفتن وی، او مهمترین وظیفه خود را گماردن افراد  نامناسب برای پست های حکومتی و کنار زدن افراد توانا از حکومت و یا منسوب کردن آنها به سمت هایی که توانایی انجام آن را نداشتند دانست. شیوه دیگر جاسوسی امریکایی ها دادن اطلاعات غلط به سازمان های امنیتی و مقامات کشورهای متحد خود است.

در اسناد لانه جاسوسی اشاره شده که برای جلوگیری از لو نرفتن اطلاعلات ساختگی ارائه شده به مقامات کشورهای دوست به مراحل چک کردن این اطلاعات جعلی توجه شود. در واقع آمریکایی ها برای اینکه  کشورهای دیگر را به اتخاذ تصمیماتی وادار کنند که مورد نظر آمریکایی ها است با دادن اطلاعات غلط آنها را به سمت هدف خود سوق میدهند.  از روش های دیگر آنان ترور افراد  و انجام اقدامات تروریستی است.

بعد دیگری از ابعاد فعالیت های جاسوسی آمریکا، عملیات های تروریستی با اهداف خاص است. مثلا آنها برای تخریب روابط ایران با کشورهایی از جمله همسایگان ممکن است اطلاعاتی را به عنوان سری در  اختیار آنها قرار دهند و نسبت به آن هشدار دهند و  از مکان ها و زمان های احتمالی مثلا بمب گذاری ایرانی ها سخن بگویند و سپس خود با ترتیب انفجارهایی ایران را متهم کنند تا بین ایران و کشورهای دیگر اختلاف ایجاد کرده و آنها را به دشمنی با ایران وادارند.

پیش بینی من این است که اکنون که غربی ها از جاسوسی آمریکا برآشفته شده اند و ممکن است محدودیت هایی برای آمریکا و حضور جاسوسان  آمریکایی ایجاد کنند، برای کشورهایی که  دست به ایجاد محدودیت می زنند با انجام اقدامات تروریستی مسئله آفرینی کنند و انفجارها و  فجایعی را که خودشان مرتکب می گردند به مسلمانان نسبت دهند.

یعنی آمریکا این استدلال را پیش خواهد کشید که اگر شما امنیت داشتید به خاطر اقدام ما در شنود و کشف فعالیت تروریستها بوده و لذا با ایجاد محدودیت برای شنود و جاسوسی برای آمریکایی ها، تروریست ها دست بازی در اروپا خواهند داشت.

پیامدهای داخلی جاسوسی آمریکا

مردم آمریکا یکی از نخستین قربانیان اقدامات جاسوسی شرکتها و سرویس های امنیتی دولتی و خصوصی این کشور بوده اند. آنگونه که اسناد منتشر شده توسط ادوارد اسنودن و نیز سایت ویکی لیکس نشان می دهد بخشی از جاسوسی های سازمان های اطلاعاتی آمریکا بر ضد خود شهروندان آمریکایی است و در حقیقت بخش خصوصی زندگی آنان در معرض شنود و کنترل دستگاه های جاسوسی  آمریکا است.

طبیعتا شهروندان آمریکایی مایل نیستند در زندگی خصوصی آنها دخالت شود. این امر نوعی احساس ناامنی را در داخل آمریکا ایجاد کرده است. البته آمریکایی ها از نظر روحیه عمومی  مگر در موارد استثنا (چون اسنودن، چامسکی و افشاگران  ویلی لیکس) مشکلی با اینکه ملت های دیگر مورد جاسوسی قرار گیرند و حقوق سایر ملت ها زیر پا گذاشته شود، غارت گردند، کشته شوند و یا به آنها تجاوز  گردد ندارند.

یعنی اگر این رویکرد رفاه بیشتری برای مردم آمریکا به دنبال داشته باشد مورد پذیرش است. لذا می بینیم برای جلب نظر مردم برای شرکت در تظاهرات ضد جنگ این موضوع را مطرح نمی سازند که چرا صدها هزار نفر را بکشیم بلکه میگویند چرا باید آمریکایی ها کشته شوند یا  می گویند این جنگ نفعی برای آمریکا ندارد.

در واقع متاسفانه این روحیه خود بزرگ بینی و خودخواهانه در بین مردم آمریکا و توسط رسانه های آمریکای ایجاد شده است. یعنی  آمریکایی ها از اینکه بر دیگران سلطه داشته باشند حتی احساس غرور هم می کنند، اما از اینکه زندگی خصوصی آنها مورد جاسوسی قرار گیرد ناراحت هستند.  لذا اکنون آنها به دنبال حزب سومی هستند.

پیامدهای بین المللی جاسوسی آمریکا

آمریکایی ها روند افول از موقعیت ابرقدرتی خود را در ابعاد  مختلف طی می کنند و جهان نیز در حال چند قطبی شدن است. همچنین متحدان و پیروان  آمریکایی ها در حال تبدیل به رقیب بوده و هستند. شکست های نظامی که آمریکایی ها در عراق،  افغانستان، و صهیونیستها در جنگ با حزب اله و حماس خوردند، بحران عمیق اقتصادی آمریکا و بدهی بیش از 17 هزار میلیارد دلاری آمریکا و  همچنین تعطیلی دو هفته ای دولت آمریکا (که حل نشد و به تعویق افتاد) نشان از افول جایگاه آمریکا دارد.

حتی برخی مقامات آمریکای مثل برژنیسکی و چاک هگل وزیر جنگ امریکا و  دیگران هم اعتراف کرده اند که  دیگر آمریکا در موقعیتی نیست که بتواند جهان را رهبری کند و کشورها از آمریکا حرف شنوی ندارند. در این بین جاسوسی های اخیر هم این روند را تسریع کرده است و  به انزوای بیشتر  آمریکا می انجامد.  می توان گفت  افشاگری ویکی لیکس و همچنین افشاگری اسنودن موجب سقوط آزاد آمریکا در بعد روابط بین الملل شده است. خوشبختانه این افشاگری ها  هنوز ادامه دارد  و باعث میشود روزنه های جاسوسی آمریکا  در  دنیا را محدود کند و در مواردی هم این روزنه ها و پایگاه ها را ببندد.

در بعد دیگری در واقع هر اختلافی که در جبهه متحد غرب رخ دهد به نفع کشوری چون ایران است. در واقع این اختلافات اکنون رو به گسترش است. یعنی دیوار اتحاد اروپا و آمریکا شکاف خورده و این شکاف رو به روز بیشتر خواهد شد. ضمن اینکه باید دانست ماهیت غرب برای این کشورها و مردمش بیش از پیش روشن خواهد شد. در این حال باید گفت آمریکا در رقابت با کشورهای هم پیمان خود وارد شرایط تازه ای میگردد. یعنی در روابط اروپا و آمریکا در عین همکاری ها رقابت وجود داشته است.

به نحوی که بارها این کشورها از  یکدیگر به سازمان تجارت جهانی شکایت کرده اند. در واقع اتحادیه اروپا شکل گرفته است تا از کشورهای پیرو آمریکا به کشورهای رقیب آمریکا تبدیل گردند. اتحادیه اروپا تلاش کرده با توجه به وضعیت اقتصادی و جمعیتی، جغرافیایی خود، این محوریت را از آمریکا به اروپا برگرداند؛ لذا اتحاد اروپا و آمریکا دائمی نخواهد بود.  افشاگری این جاسوسی ها هم به این اتحاد ضربه خواهد زد. 

گذشته از این هر چه بحران اقتصادی آمریکا بیشتر گردد  در حقیقت  هژمونی آمریکا ضعیف تر میگردد و کشورهایی که قبلا مطیع آمریکا بودند از حرف شنوی از آمریکا پرهیز میکنند . یعنی در حال حاضر ما شاهد  دوران افول موقعیت ابرقدرتی آمریکا و شکل گیری جهانی چند قطبی هستیم.

  گذشته از این، هر چند جاسوسی موفق از سایر کشورها و شرکت ها و سران کشورها می تواند آثار اقتصادی به نفع آمریکا داشته باشد. مثلا تلاش می شود در رقابت های اقتصادی  دست برتری داشته باشند و در مناقصه ها پیروز باشند. اما افشاگریهای اخیر اسنودن ضربه ای مهلک بر آمریکا در بعد اقتصادی و همچنین اطلاعاتی و جاسوسی اقتصادی است.

در بعد دیگری باید توجه داشت که آمریکایی ها همواره جنایت های خود را تحت پوشش الفاظ زیبا انجام می دهند و جنگ طلبی خود را تحت عنوان صلح طلبی تبلیغ می کنند. کشورهایی چون آمریکا و دیگران که تاریخی پر از جنایت دارند خود را طرفدار حقوق بشر معرفی می کنند. اما افشاگری های جاسوسی اخیر عملا نفوذ کلام آمریکا را در جهان کمرنگ کرده و بیش از گذشته از بین میبرد.

همچنین ادعای آمریکا را در زمینه صلح طلبی، حقوق بشر و  احترام به دیگران و..  را به شدت زیر سوال برده است. در واقع در این شرایط آمریکا به عنوان مظهر زیر پاگذاشتن حقوق بشر در بین دوستان خود مطرح میگردد. در این شرایط آمریکا از نفوذ فرهنگی کمتری نیز برخوردار خواهد شد.

*کارشناس عالی و سفیر پیشین ایران