نقش «میراث فرهنگی» در رونق صنعت گردشگری؛
میراثی که ما را از طلای سیاه بی‌نیاز می‌کند
جامعه/ محبوبه علی‌پور- سالانه پنج میلیون گردشگر خارجی وارد ایران می‌شوند که در برنامه ششم توسعه این میزان باید به ۲۵ میلیون نفر افزایش یابد....
این در حالی است که سهم ایران از گردش مالی هزار و ۴۰۰ میلیارد دلاری گردشگران خارجی در سال ۲۰۱۴، تنها ۷ و نیم میلیارد دلار بوده است. آن هم در شرایطی که حوزه گردشگری کشور ما به لحاظ جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و برخورداری از هویت فرهنگی، قدمت ۱۱هزار ساله دارد و یک میلیون مکان، بنا، سایت و محوطه تاریخی در کشور وجود دارد. همچنین از این تعداد ۳۲ هزار اثر، ثبت ملی شده و ۱۷ اثر در یونسکو به ثبت میراث جهانی رسیده است. در این میان این پرسش مطرح است که برای تحقق رشد گردشگری، توجه به «میراث فرهنگی» تا چه حد می‌تواند موثر باشد؟
رابطه دوسویه میراث فرهنگی و گردشگری
دکتر محمد حسن قدیری ابیانه، استراتژیست در این زمینه به خبرنگار ما می‌گوید: ایران به عنوان کشوری با تاریخ چند هزار ساله و آثار مربوط به آن بویژه با توجه به آثار تمدنی اسلامی یکی از ده کشور دارای جذابیت‌های گردشگری است. همچنین به دلیل شرایط خاص خود دارای شرایطی متمایز از بسیاری از کشورهاست. از این رو حفظ میراث فرهنگی به جذب گردشگر خارجی کمک کرده و برای کشور ما درآمدزا خواهد بود و این درآمد‌ها می‌تواند به حفظ و مرمت آثار باستانی کمک کند. در واقع حوزه گردشگری و میراث فرهنگی رابطه متقابلی با هم دارند.
وی در ادامه به نقش دولت در این زمینه اشاره کرده، می افزاید: دولت با افزایش نقش حمایتی خود در حفظ و صیانت از میراث فرهنگی می‌تواند در این عرصه موثر باشد. چنانکه در حال حاضر یکی از قوانین موجود این است که درآمدهای حاصله از میراث فرهنگی شهر‌ها و شهرستان‌ها به مراکز استان‌ها ارسال می‌شود. در واقع مسؤولان استانی ترجیح می‌دهند، این مبالغ صرف آثار تاریخی مراکز استان شود.
برای نمونه گفته می‌شود، درآمد حاصل از بازدید اماکن تاریخی کاشان، آران و بیدگل به اصفهان می‌رود و بخش اندکی از این درآمد به کاشان اختصاص می‌یابد. درحالی که این منطقه دارای آثار تاریخی، باستانی و میراث فرهنگی قابل توجهی است که برای حفظ آن نیاز به مرمت و هزینه کردن می‌باشد. از این رو باید اصلاحاتی در زمینه قوانین صورت بگیرد، به نحوی که درآمدهای حاصله به طور متوازن بین مناطق هزینه شود.
گردشگری و میراث فرهنگی راهگشای اقتصاد مقاومتی
سال گذشته پس از ارایه لایحه بودجه سال ۱۳۹۴ کل کشور، مرکز پژوهش‌های مجلس به بررسی بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پرداخت و طی گزارشی مبسوط اعلام کرد: «در لایحه بودجه سال ۱۳۹۴ مجموع اعتبارات سازمان ۴۸۳۰۷۸۵ میلیون ریال در نظر گرفته شده که نسبت به قانون بودجه سال ۱۳۹۳ معادل 28/72 درصد رشد داشته است. مجموع اعتبارات تملک سرمایه‌ای سازمان در این سال برابر ۳۳۰۲۴۲۵ میلیون ریال است که نسبت به قانون بودجه سال ۹۳ معادل 33/81 درصد و مجموع اعتبارات هزینه‌ای ۱۴۴۸۳۶۰ میلیون ریال است که نسبت به قانون بودجه سال گذشته 16/33 درصد رشد نشان می‌دهد».
همچنین مجموع اعتبارات اختصاصی ۸۰۰۰۰ میلیون ریال است که نسبت به قانون بودجه سال ۹۳، ۱۰۰ درصد رشد داشته‌است. از نظر توزیع اعتبارات میان بخش‌های مختلف سازمان، پس از سازمان به ترتیب پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و شرکت توسعه ایرانگردی و جهانگردی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. گرچه هنوز سرنوشت بودجه سال ۱۳۹۵ مشخص نیست، اما بی‌تردید افزایش اعتبارات در حوزه میراث فرهنگی می‌تواند دستاوردهای ارزشمندی در رشد صنعت گردشگری داشته باشد. اما این عرصه با چالش‌هایی نیز مواجه خواهد شد.
جایگاه جهانی میراث فرهنگی
قدیری ابیانه با تأکید بر ضرورت توجه خاص به میراث فرهنگی می‌گوید: میزان اختصاص بودجه به بخش‌های مختلف همانند حوزه میراث فرهنگی به وضعیت اقتصادی کشور بستگی دارد. از این رو برای آنکه شاهد اختصاص بیشتر بودجه به این حوزه باشیم یکی از راه‌ها آن است که وضعیت اقتصادی جامعه بهبود یابد. یکی از راه‌های رسیدن به این هدف از طریق تأکید بر اقتصاد مقاومتی و کار و تلاش آحاد مردم در جنبه‌های مختلف است. البته توجه به نقش آثار تاریخی و نیز گردشگری نیز امروزه در دنیا یکی از مباحث مهم اقتصادی به حساب می‌آید و هم دستگاه‌های دولتی و هم بخش خصوصی می‌توانند در زمینه استفاده از مزیت‌های آن، نقش مؤثری داشته باشند.
تجربه جهانی
بنابر گزارش مجمع جهانی اقتصاد از نظر رقابت‌پذیری در صنعت گردشگری، جایگاه ایران بین ۱۴۱ کشور جهان، ۹۷ است. این در حالی است که مکزیک در سال ۲۰۱۴ پذیرای 1/29 میلیون نفر گردشگر خارجی بوده است. به این ترتیب با کسب 5/8 میلیارد دلار درآمد از محل گردشگری، جایگاه پنجم را از آن خود کرده است. این در حالی است که مکزیک به لحاظ جاذبه‌های گردشگری در جایگاه هشتم قرار دارد و کشور ما در مکان دهم ایستاده است. براستی علت این فاصله درآمدی چیست؟
دکتر قدیری ابیانه که سابقه سفیری در مکزیک را در کارنامه کاری خود دارد، در زمینه تجربه این کشور در جذب گردشگر می‌گوید: یکی از کانون‌های درآمد این کشور فعالیت کردن در حوزه گردشگری است. البته ارزان بودن هزینه‌های این کشور، همجواری با آمریکا و عدم تلاش آمریکایی‌ها برای ممانعت مکزیک در جذب گردشگر از عوامل مؤثر در این زمینه است. دولت با حمایت از این عرصه از طریق مالیات بر گردشگری، درآمد نیز کسب می‌کند. ناگفته نماند که بیشترین سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی صورت می‌گیرد.