قدیری‌ابیانه تبیین کرد: چگونه همه مردم واقف می‌شوند / آثار وقف و عملکرد اوقاف برای مردم روشن شود.
کارشناس عالی مدیریت استراتژیک ضمن بیان اینکه وقف یکی از ستون‌های اقتصاد مقاومتی و پایدار در جامعه اسلامی است، به ارائه راهکار‌های گسترش سنت وقف در بین عموم جامعه اشاره کرد و گفت: وقف نوعی سرمایه‌گذاری خوب و با سود ابدی است؛ البته در این مسیر آگاهی مردم از برکات وقف برای جامعه و میزان اطمینان آنان به عملکرد سازمان اوقاف در جذب مردم به وقف کردن تأثیر بسزایی دارد.
به گزارش ایکنا، گسترش فرهنگ وقف یکی از عمده‌ترین معیارهای انهدام تراکم ثروت در جامعه و ایجاد بستر مناسب برای رشد ارزش‌های معنوی و الهی در شکل توزیع عادلانه ثروت محسوب می‌شود. در حقیقت سنت حسنه وقف یکی از افتخارات مکتب اسلام و از اهرم‌های مؤثر اعتقادی و فرهنگی برای جبران نیاز‌های مادی و معنوی جامعه است که از صد‌ها سال پیش تاکنون واقفان خیراندیش با اختصاص بخشی از اموال خود برای خدمت مستمر به جامعه در قالب روش پسندیده وقف، که بارزترین و روشن‌ترین مصداق احسان، انفاق، صدقه جاریه، تعاون و باقیات صالحات است، منشأ خدمات فراوان علمی، فرهنگی، هنری، رفاهی، بهداشتی در جامعه بوده‌اند که امروزه وجود صد‌ها درمانگاه، بیمارستان، مدرسه، دارالایتام، کتابخانه و هزاران مسجد، قنات، پل، آب انبار و... که باید به طور دائمی حفظ و مورد بهره‌برداری قرار گیرد، در سراسر کشور‌های جهان به ویژه ایران بهترین گواه است.
در تقویم رسمی کشور ۲۷ ماه صفر روز وقف نامیده شده است؛ روزی که گامی برای آشنایی مردم با این سنت حسنه است، اما متأسفانه سال‌هاست که با وجود موقوفات بسیار گویی وقف کارایی لازم را نداشته است؛ هرچند تلاش‌هایی صورت گرفته، اما وضعیت موجود، فاصله زیادی با اهداف متعالی وقف و امور خیریه دارد، چراکه اگر این سنت جمیل مورد تبلیغ و ترویج صحیح قرار گیرد و همگان به آن هدایت و تشویق شوند، نه تنها آثار مثبت و ماندگار دنیوی بلکه ثمرات اخروی فراوانی نصیب واقف و جامعه خواهد شد. بر همین اساس و با توجه به اهمیت موضوع به سراغ محمدحسن قدیری‌ابیانه، کارشناس عالی مدیریت استراتژیک رفتیم تا در خصوص ابعاد گسترده سنت حسنه وقف و اثر آن بر زندگی فردی و اجتماعی جامعه گفت‌وگو کنیم که در ادامه می‌خوانید.
ایکنا ـ وقف چه کارکرد، نتایج مطلوب یا اثری را برای جامعه در پی دارد که با استدلال به آن بتوان مردم را تشویق به وقف کرد؟
قرآن کریم در آیاتی ذکر کرده است کسانی که بعد از مرگ و در روز قیامت برانگیخته می‌شوند، آرزو می‌کنند که ای کاش می‌توانستیم به دنیا بازگردیم و صدقه دهیم. آن‌ها نمی‌گویند که بازگردیم تا نماز بخوانیم، روزه بگیریم یا حج و زیارت برویم، بلکه می‌گویند، ای کاش فرصت داشتیم تا بازگردیم و می‌توانستیم صدقه دهیم، چراکه در آن دنیا آثار صدقه را میبینند. این یعنی صدقه ثوابی دارد که پس از مرگ نیز نصیب آن‌ها می‌شود؛ در حالی که سایر اعمال حساب و کتابش انجام شده و اگر ثواب و یا گناهی کرده‌اند ثبت شده است، اما صدقه پس از مرگ آن‌ها نیز به حسابشان نوشته می‌شود و لذا در آن دنیا متوجه آثار عظیم و بزرگ صدقه می‌شوند.
وقف نیز صدقه جاریه و دائمی است. عمل کسی که وقف می‌کند به طور مرتب به ثواب می‌انجامد؛ بنابراین اثری که وقف دارد یک سرمایه‌گذاری با سود دائمی برای آخرت خود فرد است که نصیب و بهره آن را نیز می‌برد. برای مثال اگر کسی ساخت مدرسه‌ای را وقف کند، تمام کسانی که در این مدرسه تحصیل می‌کنند، ثواب تحصیل و کسب علم آن‌ها پس از مرگ نیز به واقف مدرسه میرسد؛ لذا وقف نوعی سرمایه‌گذاری خوب با سود دائمی و ابدی است. خداوند در این جهان نیز پاداش واقف را می‌پردازد و اینگونه نیست که بهره وقف فقط در جهان آخرت باشد.
در حقیقت کسی که وقف می‌کند در زندگی نیز از خیرات و اثرات وقف بهره‌مند می‌شود و اثرات مثبتی بر روح فرد می‌گذارد، به نحوی که روح واقف بعد از وقف تلطیف می‌شود؛ خداوند متعال هرگاه در قرآن کریم صحبت از نماز می‌کند، از زکات نیز سخن به میان آورده است. زکات به معنی بخشش مال است و این بخشش مال از اهمیت بالایی در زندگی فردی و اجتماعی برخوردار است؛ لذا واقف با عملی که انجام می‌دهد ایمان خود را تقویت می‌کند و این ایمان مستحکم، هم در دنیای فانی و هم جهان آخرت به کمک او خواهد آمد.
همیشه در قنوت نمازهایمان از خداوند متعال می‌خواهیم که در دنیا و آخرت به ما حسنه عطا کند. یکی از راه‌های رسیدن به حسنه در دنیا و آخرت وقف کردن است. یکی از راه‌های رسیدن به حسنه در دنیا و آخرت وقف کردن است. وقف کردن هم در دنیا و هم در آخرت تأثیر بسیاری بر حیات فرد خواهد گذاشت؛ ضمن اینکه با وقف کردن مال، فرد به جامعه خود در ابعاد مختلف کمک می‌کند. واقف می‌تواند براساس نیاز روز وقف را انجام دهد؛ لذا وقف یک امر بسیار زیباست که می‌تواند به‌صورت دائمی و توأمان به حل مسائل و مشکلات مردم بینجامد. البته این امر از زیبایی‌های اسلام است که وقف را پیش‌بینی کرده و توفیق بزرگی برای کسانی است که به این درک و عمل رسیده‌اند که می‌توانند اموالی از خودشان را وقف کار‌های خوب و مفید برای جامعه کنند.
ایکنا ـ پیشنهاد شما برای تشویق مردم به وقف کردن چیست؟
رسانه‌ها در قدم اول باید برای ترویج وقف بکوشند و آثار مثبت آن را به جامعه نشان دهند. یکی از پیشنهادهایی که بنده در این حوزه دارم این است که سازمان اوقاف و مراکزی که موقوفات را مدیریت می‌کنند، نسل واقفان را پیدا کرده و آن‌ها را با موقوفات پدران و مادرانشان آشنا کنند. واقفان بسیاری داریم که سال‌هاست از این دنیا رخت بربسته‌اند و باید تلاش کرد کار‌های خوبی که از طریق این واقفان انجام شده است را به نسل بعدی انتقال داد. از این طریق وارثین واقفان هم می‌توانند این افتخار را دنبال کرده و یا به نمایش بگذارند و درحقیقت گسترش فرهنگ وقف نیز رقم خواهد خورد. سازمان اوقاف باید در مدیریت موقوفات، مباحث اقتصادی و هزینه آن‌ها دقت کافی و لازم را به خرج دهد، تا خدای ناکرده خطایی رخ ندهد و به این سنت حسنه و خیر ماندگار در جامعه آسیب وارد نشود.
ایکنا ـ دلیل نامحسوس بودن اثرات وقف در جامعه را چه می‌دانید و پرداختن به موضوع وقف و اجرای امینانه نیات واقفان چه تأثیری بر کاهش فقر دارد؟
وقف در حد خودش می‌تواند در کاهش فقر مؤثر باشد، برای مثال اگر شما فرض کنید فردی زمینی را وقف ساخت مدرسه‌ای کند، تمام کسانی که در این مدرسه کسب علم می‌کنند، نهایتاً حرفه‌ای می‌آموزند و در پی اشتغال و کسب درآمد هستند و تشکیل خانواده می‌دهند و واقف به نوعی در همه این موارد سهیم است. کسانی هم هستند که زمین‌های کشاورزی خود را وقف می‌کنند تا کشاورزان بیکار و فقرا نیز از این زمین‌ها بهره ببرند و یا محصولات آن را در اختیار مردم و فقرا قرار می‌دهند که همه این موارد در کاهش فقر اثرگذار است؛ لذا هر مقدار که وقف گسترده‌تر باشد، این تأثیرات بیشتر خواهد بود؛ بنابراین سازمان اوقاف در حل مسائل و مشکلات فقر هم با توجه به نیت سفارش شده واقف اثرگذار است، اما اینگونه نیست که فکر کنیم وقف به تنهایی می‌تواند نیاز‌های کشور را برطرف کند.
چگونه همه مردم واقف می‌شوند / آثار و خدمات اوقاف برای مردم روشن شود
یکی از عوامل کاهش فقر در جامعه، گسترش فرهنگ کار، وجدان کار و جهاد اقتصادی و همچنین پرهیز از اسراف و رعایت الگو‌های مصرف است. تمامی این جنبه‌ها در کاهش فقر مؤثر است؛ بنابراین نباید فکر کنیم که افراد باید بیکار بنشینند و فقط با وقف مشکلات خود را حل کنند یا احساس کنند تنها با استفاده از منابع طبیعی کشور و هزینه‌های دولتی دیگر می‌توانند نیاز‌های خود را برآورده کنند. کاهش فقر حول یک جریان و مجموعه می‌چرخد که وقف نیز در آن تأثیر دارد.
ایکنا ـ وقف تا چه حد می‌تواند در توسعه اقتصاد پایدار اثرگذار باشد؟
این موضوع به گستردگی مسئله وقف و همچنین نیت واقف بستگی دارد. فرض کنید اگر کسی ملک یا زمینی را وقف مهارت‌آموزی در بین افراد جامعه کند، این وقف در توسعه اقتصاد و پایداری آن اثرگذار است، چراکه هر کسی برای انجام کار نیازمند مهارت است و اگر واقفان مهارت‌آموزی را مورد توجه قرار دهند و در موقوفات خود به این مسئله توجه کنند، قطعاً تمامی کسانی که از طریق این موقوفات کسب مهارت می‌کنند یا حرفه‌ای را می‌آموزند، می‌توانند بعد‌ها از آن در توسعه اقتصادی و پیشرفت جامعه هم استفاده کنند؛ در نتیجه این حرکت اثر خود را می‌تواند بر اقتصاد مقاومتی و پایدار بگذارد.
وقف یکی از ستون‌های اقتصادی در جامعه اسلامی است و هر مقداری که این ستون گسترده‌تر و محکم‌تر باشد، اقتصاد پایدارتر خواهد بود؛ اما ستون‌های دیگری نیز در زندگی وجود دارد که آن‌ها هم باید مورد توجه قرار گیرد. همانطور که در اسلام و مبانی قرآنی آمده است، اگر کسی به دنبال کسب رزق حلال برای خانواده‌اش تلاش کند، در حال جهاد در راه خداست. البته سیاست‌های مدیریت کلان در کشور و سبک زندگی مردم در امور مختلف همگی بر اقتصاد پایدار مؤثر هستند و وقف یکی از پایه‌های این حوزه می‌تواند باشد به شرط آنکه به صورت گسترده اتفاق بیفتد و نیت واقف نیز براساس ضروریات روز و آینده جامعه انتخاب شود؛ بنابراین نوع نیت واقف نیز مسئله بسیار مهمی است که می‌تواند در این حوزه اثرگذار باشد.
ایکنا ـ راه‌های گسترش سنت وقف در جامعه چیست؟
رضاخان قبل از به قدرت رسیدن کارگری ساده در اصطبل بود و در زمان پادشاهی‌اش زمانی که رضا خان به قدرت رسید، شروع به مصادره اموال مردم کرد. در آن زمان بود که بسیاری از افراد وقتی که مشاهده می‌کردند اموال و زمین‌هایشان از سوی رضاخان مصادره می‌شود به وقف پناه می‌آوردند؛ آن‌ها با وقف کردن اموالشان مانع از این می‌شدند که رضاخان بتواند اموالشان را مصادره کند؛ لذا در آن ایام وقف در ایران گسترش پیدا کرد و به خصوص از سوی افراد ثروتمند شکل وسیعی به خود گرفت. برای مثال موقوفه ملک در آن زمان وقف امام رضا(ع) شد. آن‌ها با این تصمیم از ثواب اموال خودشان نیز بهره‌مند می‌شدند و تا زمانی که این موقوفه‌ها باشد به ثواب آن‌ها نیز افزوده خواهد شد.
یکی از راه‌های گسترش وقف در میان عموم جامعه و حتی کسانی که از لحاظ مالی وضعیت ضعیفی دارند این است که سازمان اوقاف اقدام به برنامه‌ریزی برای مشارکت همه مردم کند. به فرض اگر زمینی وقف یک بیمارستان و یا احداث یک مسجد و حسینیه می‌شود، سایر مردم نیز برای ساخت این موارد دعوت شوند و هر کسی در حد توان خود و در جایی که نیت کرده است بتواند سهمی را در در این وقف داشته باشد. شرایط باید به نحوی باشد که افراد مختلف بتوانند از یک آجر گرفته تا تخته سیاه یک کلاس درس را تأمین کنند و به همین شکل همه آن‌ها واقف خواهند شد و نیت واقفان محقق می‌شود. در نهایت جامعه و کل مردم از این خدمات بهره‌مند می‌شوند.
البته نباید فراموش کنیم که مفهوم کلمات اثر روانی بیشتری بر جامعه خواهد گذاشت؛ برای مثال اگر کسی اعلام می‌کند که من به این مدرسه کمک کردم، بهتر است بگوید من فلان مبلغ را وقف فلان قسمت از مدرسه کرده‌ام. خود این حرکت می‌تواند در تشویق مردم به امر خیر و گسترش وقف در جامعه اثرگذار باشد؛ لذا سازمان اوقاف باید کار رسانه‌ای بیشتری انجام دهد و آثار وقف را برای مردم روشن کند. مردم باید بدانند که وقف تا چه حد می‌تواند آثار بزرگ و ادامه‌داری را بر یک منطقه، محله، شهر و یا کشور داشته باشد. هر مقدار که این آثار روشن‌تر باشد و هرچه اطمینان به مدیریت و کارکنان سازمان اوقاف از نظر عمل، بیشتر باشد، در جذب مردم به وقف مؤثرتر خواهد بود.
گفت‌وگو از وهاب خدابخشی