پایگاه شخصی دکتر محمد حسن قدیری ابیانه

سرویس فرهنگی رویداد، پس از انتخابات 92 و تعیین فرد پیروز به عنوان رئیس جمهور آتی کشورمان یکی از تغییراتی که به کرات در ادبیات فضای سیاسی شاهد آن بودیم، استفاده از واژه های مقبول و مثبت بدون تعریف دقیق و روشن از آنها است. عباراتی چون "اعتدال"، "عقلانیت"، "اکثریت"، "حقوق شهروندی" و امثال آن که در صورت عدم شفافیت هر یک می تواند اساس یک مناقشه بزرگ و مغالطه ای جناحی یا آغاز پروژه فریب برای استفاده ابزاری از پتانسیل ها به منظور نیل به اهداف پنهان باشند. "ابهام گویی" و نبستن گستره معنا در ادبیات دیالوگی خود یک نوع مغلطه بوده و یکی از تکنیک های شناخته شده برای "نظریه چانه زنی" است.

در مختصات سیاسی از این نظریه عمدتاً تحت عنوان عبارت "چانه زنی از بالا و فشار از پایین" یاد می شود. این رهیافت در پیشبرد اهداف سیاسی جناحی برخی از جریان های داخلی کشور ما نیز مورد استفاده قرار گرفته است. اصلاحات در زمان دولت خاتمی به کمک چند تئوریسین خود از جمله حجاریان چنین نسخه ای را برای "فتوحات سنگر به سنگر" خود پیشنهاد می کرد.

پیش از انتخابات خرداد 92 نیز برخی از اصلاح طلبان حسن روحانی را به دلیل توان "چانه زنی" بیشتر بر نامزد دیگر این طیف اولویت می دادند.

در این راستا صادق زیباکلام پیش از انتخابات در گفتگو با مهر گفته بود: «بین دو کاندیدای اصلاح طلب با روحانی موافقم. هنر روحانی چانه زنی و امتیاز گیری است.»

نظریه بازی و چانه زنی:

چانه زنی به طور معمول فرایندی زمان بر است که در آن طرفین پیشنهادهایی به یکدیگر می‌دهند و در مورد پذیرش پیشنهاد همتای خود فکر می‌کنند.

اگر بازیکنان عاملی در اختیار داشته باشند که به آنها در رسیدن به توافق کمک کند (برای مثال این عامل می‌تواند اطلاعاتی در مورد ترجیحات بازیکن دیگر و یا کسی باشد که وظیفه اش جوش دادن معامله سیاسی باشد) در این صورت توافق آنها حاصل چانه زنی نبوده و از محدوده نظریه چانه زنی خارج می‌شود.

یک دلیل اصلی برای علاقه بسیار به "چانه زنی" وجود دارد. این دلیل کاربردی این است که بسیاری از فعالیت های مهم و مورد علاقه بشر(فعالیت‌های اقتصادی،اجتماعی و سیاسی) در قالب وضعیت‌های چانه زنی هستند.

در حیطه سیاست، به توافق رسیدن نمایندگان احزاب مختلف مجلس در مورد یک لایحه، بیانگر وضعیت چانه زنی است.

اصلاحات در دوران خاتمی از تاکتیک "فشار از پایین و چانی زنی از بالا" استفاده کرد.

در این رابطه حسین ابراهیمی با بازخوانی وقایع 18 تیر به این موارد اشاره می کند.

این عضو جامعه روحانیت مبارز در گفت و گو با سراج24 با اشاره به سالگرد حادثه 18 تیر می گوید: دولت اصلاحات دولت افراط بود، نمی توان گفت که این دولت اعتدالگرا بود و از 18 تیر مسئله افراط گری اصلاح طلبان شدت یافت.

وی همچنین عنوان کرد: عملکرد دولت اصلاحات نیز توام با افراط بود، شخص آقای خاتمی ادب و احترام برای افراد قائل بود؛ اما وقتی به مجموعه افرادی که در اطراف ایشان بودند، نگاه می کنیم مشاهده می شود آنها تندرو بودند، از جمله این افراد برخی صاحبان رسانه های نوشتاری بودند که افراط گرایی را به اوج خود رساندند ... روزنامه های زنجیره ای برای افراد عناوین زشتی استفاده می کردند، برای آیت الله رفسنجانی عبارت عالی جناب سرخپوش را بکار بردند و بقیه افراد و مسئولان و شخصیت ها را زیر سوال بردند ... آقای هاشمی در مجلس ششم رای آورد؛ اما اصلاح طلبان اجازه ندادند وارد مجلس شود.

ابراهیمی گفت: معتقدم دولت اصلاحات از ابتدا افراطی بود؛ اما 18 تیر اوج افراط بود و به جایی رسید که در این روز برخی از اغتشاش گران به سوی بیت رهبری حرکت کردند، ماشینها را آتش زدند و هنجارشکنی کردند، اگر نیروهای ارزشی نبودند اینها دنبال ساختارشکنی بودند.

وی افزود: افراط گریهای اصلاح طلبان تنها به حوادث 18 تیر ختم نشد، بلکه عده ای از نمایندگان اصلاح طلب در مجلس ششم نیز تحصن کردند.

عضو جامعه روحانیت مبارز در مورد برخی افرادی که در دولت اصلاحات نقش مهمی در افراطی شدن دولت داشتند، گفت: این افراد با به قدرت رسیدن آنچه در ذهن داشتند در دولت اصلاحات به انجام رساندند، اعتقادی به ولایت فقیه نداشتند و جمهوری اسلامی را در حدی قبول داشتند که به عنوان وسیله به قدرت برسند.

ابراهیمی گفت: اینکه می گفتند پیرو امام هستیم دروغ بود و امام را نیز قبول نداشتند، امام و پیامبر را رد کردند، در نهایت به جایی رسیدند که گفتند امام حسین تاوان خشونت جدش را داد.
18 تیر محصول تفکر فشار از پایین، چانه زنی از بالا بود.

اعضای حزب مشارکت سعی می کردند طبق تئوری فشار از پایین و چانه زنی از بالا شرایط کشور را بحرانی کنند و از آن نتیجه مطلوب را بگیرند؛ 18 تیر محصول چنین نگاهی بود.

محمد حسن قدیری ابیانه سفیر اسبق ایران در مکزیک و استرالیا هم در اینباره می گوید: .با ذکر اینکه باید زمینه های قبلی فتنه18 تیر را بررسی کرد، گفت: آقای خاتمی در دولت خود شعار عقل جمعی را داد؛ اما این عقل جمعی به جمع محدودی از نزدیکان او محدود شد، جمعی شامل برخی اعضای حزب مشارکت و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی که به اصول انقلاب پایبند نبودند.

وی گفت: این افراد تصمیم می گرفتند و سعی می کردند طبق تئوری فشار از پایین و چانه زنی از بالا شرایط کشور را بحرانی کنند و از آن نتیجه مطلوب را بگیرند؛ یعنی قدرت کاملاً در اختیار آنها باشد.

این کارشناس مسائل سیاسی اظهار کرد: 18 تیر محصول چنین نگاهی بود، تحصن در مجلس ششم و نامه 127 نفر از آنها که به نامه جام زهر معروف شد در همین راستا بود و در حقیقت این حرکات نشان داد آنها بیش از آنکه پایبند قوانین باشند، نیروهای قدرت طلبی هستند که قدرت را برای خود می خواهند.

قدیری ابیانه گفت: آنها در پی دیکتاتوری اقلیت علیه اکثریت بودند، در 18 تیر آشوب به پا کردند و کشور را چند روز ناآرام کردند، سعی کردند با کارهای خلاف قانون این اغتشاشات را گسترش دهند، چادر از سر زنان کشیدند و به اموال عمومی صدمه زدند؛ اما با عکس العمل مردمی در 23 تیر مواجه شدند و بساط فتنه 78 جمع شد.

سال 88

اما استفاده از تاکتیک "فشار از پایین و جانه زنی از بالا" به 18 تیر محصور نشد. بلکه در سال 88 نیز تلاش هایی در این حوزه صورت گرفت. هرچند به اندازه قبل اثرگذار نبود.

کیهان در سال 88 در یکی از سرمقاله های خود با ارائه اسنادی می نویسد:

اصلاح طلبان فراتر از کلیات، دقیقاً به دنبال چه بودند و چه مقدار از آن را به دست آوردند؟

سند تاملات راهبردی حزب مشارکت که تمامی اعضای دستگیر شده این حزب وثاقت آن را پذیرفته اند یک راهنمای قابل اتکا برای یافتن جوابی برای خیلی از سوال هاست. این سند یک جزوه تئوریک ساده نیست بلکه منبعی است برای فهم اینکه اصلاح طلبان در واقع به دنبال پیاده کردن چه پروژه ای در ایران بوده اند. اساس این جزوه که بخش مهمی از تلاش های اخیر سعید حجاریان - همان که اصلاح طلبان را سخت عصبانی کرده- به نقد مبانی آن اختصاص دارد، به خوبی توضیح می دهد که جریان اصلاح طلب در ایران هیچ تعلق خاطری به ساختار نظام نداشته و هدف غایی فعالیت سیاسی خود را یافتن راه هایی حتی المقدور کم هزینه برای وارد آوردن ضرباتی هرچه شکننده تر به این ساختار قرار داده است.

اصلاح طلبان روزی که این جزوه را می نوشتند شاید باور نمی کردند که ایده های مطرح شده در آن به این زودی ها در صحنه عمل مورد آزمون قرار بگیرد؛ ولی واقعیت آن است که آنچه پس از انتخابات رخ داد با خطوط اصلی راهنمایی های ارائه شده در این جزوه کاملاً منطبق بوده است. سند تاملات راهبردی اگر دقیق خوانده شود حامل این پیام است که اصلاح طلبان برای رسیدن به اهداف خود در محیط سیاسی ایران چاره ای جز بازسازی و اجرای دوباره استراتژی «فشار از پایین چانه زنی در بالا» نمی دیده اند. این جزوه تاکید می کند که اصلاح طلبان اولاً؛ باید سعی کنند وارد ساختار قدرت شوند و ثانیاً؛ یک بدنه اجتماعی پای کار بیرون از حاکمیت برای خود بوجود بیاورند تا در مواقع لزوم به عنوان پشتوانه آنها برای امتیازخواهی از نظام عمل کند.

بر مبنای آنچه در این جزوه آمده نقش عامل خارجی هم این خواهد بود که تهدیدهایی علیه نظام سیاسی بوجود بیاورد تا اصلاح طلبان بتوانند با استفاده از این تهدید ها به عنوان یک فرصت، از نظام امتیازهای بیشتری مطالبه کنند. قرائن و شواهد مفصلی وجود دارد که نشان می دهد آنچه پس از انتخابات رخ داد کاملاً در راستای همین پروژه است.

کمی قبل تر

برای فهم اینکه اصلاح طلبان چگونه در حوادث پس از انتخابات به دنبال بازسازی استراتژی فشار از پایین چانه زنی در بالا بوده اند ناچار باید کمی به گذشته برگردیم. سعید حجاریان در اوایل دوران اصلاحات در شرایطی این ایده را ارائه کرد که جریان اصلاح طلب از حیث نتیجه بخش بودن اقدامات خود عمیقاً دچار سرخوردگی شده بود. پروژه ها یکی بعد از دیگری شکست می خورد و تکرار شکست ها این سوال را بوجود آورده بود که آیا راه موثرتری برای فشار آوردن به نظام وجود دارد؟

حجاریان با طرح این ایده سعی کرد به اصلاح طلبان بفهماند که اگر درصدد امتیازگیری از نظام هستند اولاً؛ باید چانه زن هایی ماهر و قدرتمند در سطوح بالای نظام داشته باشند که راه و رسم مذاکره و تهدید در مقابل سران نظام را بشناسند و ثانیاً؛ یک بدنه اجتماعی فعال برای خود ایجاد کنند که فشار اجتماعی لازم برای مهیا شدن شرایط چانه زنی و امتیازخواهی سران جریان را فراهم کند. به دلایلی که اینجا جای بحث آن نیست، اصلاح طلبان در اجرای موفق این پروژه در آن دوران ناکام ماندند.

جریان اصلاحات در سال های 83 و 84 با بحران هایی مواجه شد که ساختمان این استراتژی را تقریباً به طور کامل تخریب کرد. از یک سو اختلافات درونی اصلاح طلبان با یکدیگر به حدی رسیده بود که محمد خاتمی به عنوان «رهبر مفروض» این جریان دیگر حتی در بین دوستان خود هم اعتبار نداشت. حجاریان همان ایام تاکید کرد خاتمی سیاستمدار نیست در حالی که خود او هم مدتی قبل از آن خویش را تدارکاتچی خوانده بود. نتیجه این شد که اصلاح طلبان به خوبی دریافتند اگر هم بنا باشد در سطح بالای نظام چانه زنی صورت بگیرد خاتمی مرد این کار نیست و نتیجه گرفتند باید روی چهره هایی قدرتمندتر سرمایه گذاری کرد.

از طرف دیگر، در آن سال ها این حقیقت هم آشکار شد که اصلاح طلبان حتی اگر چانه زن هایی قدرتمند بودند باز هم نمی توانستند در مقابل نظام کاری از پیش ببرند چرا که سرمایه اجتماعی را که باید به عنوان پشتوانه چانه زنی عمل می کرد از دست داده بودند و امیدی هم به احیای آن نبود. از دست رفتن سرمایه اجتماعی جریان اصلاحات و ناامیدی عمیق مردم از سران این جریان دو جا خود را به خوبی نشان داد. یکی آن وقت که جمعی از نمایندگان مجلس ششم در روزهای واپسین عمر آن مجلس دست به تحصن و استعفا زدند؛ اما به تعبیر خودشان خیلی زود فهمیدند اگر به جای ساختمان مجلس وسط میدان توپخانه هم تحصن می کردند کسی از مردم به آنها اعتنا نمی کرد. نمونه دوم در متن انتخابات سال 84 آشکار شد، جایی که اصلاح طلبان با رادیکال ترین چهره ها و شعارهای خود به میدان آمدند؛ اما کاندیدای اختصاصی آنها که فکر می کردند بی برو برگرد انتخابات را خواهد برد رایی آورد که حالا اصلاح طلبان حتی یادآوری آن را هم باعث خجالت می دانند.

یک بازاندیشی دوباره در حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم نشان می دهد بخشی از جریان اصلاح طلب در واقع هدفی جز سرپا کردن دوباره این ایده کهنه از طریق ترمیم «راس» و «بدنه»« آن نداشته است.

روزنامه رسالت هم در همان حوالی در مطلبی در اینباره به پیشنهاد دوباره این راهکار برای اصلاح طلبان توسط معاندان نظام اشاره کرد و نوشت: شنیده شده ابراهیم یزدی که سردمداری گروهک غیر قانونی نهضت آزادی را بر عهده دارد اخیراً در جلسه ای که تعدادی از اصلاح طلبان سرشناس در آن حضور داشتند گفته است جنبش سبز در شرایط بسیار بدی به سرمی برد و من برای تقویت این جریان مکاتباتی با موسوی، کروبی و خاتمی داشته و کارهایی را که اینها باید برای تقویت جنبش سبز انجام دهند را به آنها تذکر داده ام.

این روزنامه افزود:وی در پاسخ به سوالات حاضرین درباره محتوای نامه های خود به سران فتنه گفت: یکی از مواردی که به این آقایان گفته ام این است که شعار فشار از پایین و چانه زنی از بالا را باید زنده کنیم.

یزدی درباره علت شکست این تئوری در دوره اصلاحات گفت: زمان اصلاحات اهرم فشار از پایین را نداشتیم؛ اما جنبش سبز این امکان را برای ما فراهم کرده که بتوانیم فشار را وارد کنیم و بعد عده ای از بالا به چانه زنی و امتیازگیری بپردازند.

به نظر می رسد با اینکه رئیس جمهور منتخب از شخصیت معتدلی نسبت به اصلاح طلبان تندرو برخوردار بوده و تا کنون هم از مرزهای "اعتدال" خارج نشده است، با این وجود برخی از افراد و طیف ها قصد دارند از این "اعتدال" به عنوان یک توان "چانه زنی" استفاده ابزاری کنند و آن را پوششی برای اهداف دیگر خود قرار دهند. در این بین "فشار از پایین" توسط تاکید افراطی بر تعیین کننده بودن افکار عمومی و ملاک دانستن کنش های اجتماعی هدایت شده ایجاد خواهد شد و واژگانی چون حقانیت "اکثریت" هم در این بین مورد بهره برداری های زیادی قرار می گیرند