پایگاه شخصی دکتر محمد حسن قدیری ابیانه

آیا ایرانی‌ها تنبل هستند؟...                      

شفقنا زندگی-کشورهای توسعه یافته برای رسیدن به مرحله توسعه‌یافتگی، برنامه‌های تحقیقاتی و اقتصادی زیادی را طراحی و اجرا کرده‌اند اما کلید اجرای این برنامه‌ها نهادینه کردن فرهنگ کار و کوشش است و این مهم بر همه دنیا آشکار شده که رمز پیشرفت، اهمیت قائل شدن برای کار به عنوان یک ارزش اجتماعی است که بدون آن هیچ یک از برنامه‌های توسعه راه به جایی نمی‌برند.

به گزارش خبرنگار شفقنا زندگی، تأملی در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری - که مراد از اقتصاد مقاومتی به تعبیر ایشان، اقتصادی است که در برابر فشارهای دشمنان خارجی مستحکم و غیرقابل نفوذ باشد - نشان می‌دهد که تحقق بندهای مهم این سیاست ها، در گرو تقویت روحیه کار و در ادامه، حمایت از تولید ملی است؛ بنابراین ناگفته پیداست که برای تبیین و ترویج بندهای سیاست اقتصاد مقاومتی اصلاح فرهنگ کار در کشور یک ضرورت غیرقابل انکار است.

ساعت مفید کار در ایران، ژاپن و کره جنوبی

مرکز پژوهش‌های مجلس پیشتر در گزارشی اعلام کرده است که در خوشبینانه‌ترین حالت، ساعت مفید کار در ایران، روزانه تا دو ساعت است که میزان هفتگی آن به بیشتر از 11 ساعت نمی‌رسد؛ حال آن که میزان کار مفید هفتگی در ژاپن به 40 تا 60 ساعت و در کره جنوبی به 54 تا 72 ساعت می‌رسد.

همچنین درحالیکه میزان ساعت کار مفید سالانه در ژاپن به عنوان کشور توسعه یافته به دو هزار و 420 ساعت، در کره جنوبی 1900 ساعت،‌ آلمان 1700 ساعت و در آمریکا به 1360 ساعت می‌رسد؛ میزان ساعت کار مفید در ایران، سالانه از 800 ساعت فراتر نمی‌رود؛ حتی در پاکستان ساعت کار مفید سالانه یکهزار و 100 ساعت و در افغانستان 950 ساعت است. بنابراین ناگفته پیداست که نخستین درس توسعه‌یافتگی، کار و تلاش و پرهیز از روحیه تنبلی است.

چرا با این همه هوش و ذکاوت؛ ایران، جامعه توسعه‌یافته‌ای نیست؟

آمار قعر جدولی ساعت مفید کار سالانه ایران در حالی است که جامعه ایرانی را اغلب به عنوان جامعه‌ای با هوش و توانمند می‌شناسند و ضریب هوشی بالای ایرانیان از نقاط قوت این جامعه محسوب می‌شود.  قرارگیری دانشمندان بنام ایرانی در مسؤولیت‌های مهم علمی و اقتصادی جهان هم، حاکی از همین ویژگی هوش بالای ایرانیان و نشانگر آن است که ایرانیان اگر فرصت و امکانی باشد و در ساختار درست و هدفمندی قادر به حرکت باشند، گوی سبقت را از رقبا می‌ربایند؛ اما با این همه، یک چرای تاریخی همواره جامعه ایرانی را همراهی کرده است: «چرا با این همه هوش و ذکاوت و خوش‌ذوقی، جامعه ایران،‌ جامعه توسعه‌یافته‌ای نیست؟» ایرانی که علاوه بر سرمایه انسانی با ضریب هوشی مناسب، همچنین دارای منابع عالی طبیعی است.

این عقب‌ماندگی را در علل گوناگون جست‌وجو کرده‌اند که یکی از مهمترین آنها چابک نبودن نیروی انسانی در کشور است و به گفته تحلیلگران اجتماعی،‌ کشور ما از بیماری «تنبلی اجتماعی» در رنج است.

میزان تنبلی اجتماعی در ایران بالاتر از متوسط جهانی

در همین زمینه دکتر زینب فاطمی امین، جامعه‌شناس اقتصادی و توسعه،‌ به نتایج جالبی درباره میزان تنبلی اجتماعی ایرانیان بر اساس شاخص‌های تعریف شده‌یی دست یافته است که در گفت‌وگو با شفقنا زندگی به آنها اشاره می‌کند:

بر اساس یافته‌های وی میزان تنبلی اجتماعی در ایران بالاتر از متوسط جهانی است.

وی البته تنبلی اجتماعی را تا بخشی ناشی از خلقیات ایرانیان می‌داند و با اشاره به عللی که برای عقب‌ماندگی جامعه ما تا قبل از انقلاب و بعد از آن مطرح شده و از آن جمله وجود دشمن خارجی،‌ سیستم سلطنتی،  وجود نفت و منابع طبیعی فراوان و ... بوده است،‌می‌گوید: کمتر کسی است که بخواهد حتی برای یک لحظه هم که شده در این باب نظرش را به خلقیات فرد فرد ایرانیان معطوف کند و این فرضیه را داشته باشد که شاید تمام گناهان عدم توسعه‌یافتگی بر گردن علل بیرونی نام برده شده نباشد.

این جامعه‌شناس، در تعریف تنبلی می‌گوید: ظهور تنبلی وجوه و اشکال مختلفی دارد. در سطحی‌ترین و بیرونی‌ترین لایه، آن را مترادف فقر حرکتی می‌دانند . فردی تنبل است که هیچ رغبت و اشتیاقی برای تحرک و جنب و جوش نداشته و از پویایی و جست ‌و خیز در گریز است. جامعه و افراد در این بی‌حرکتی به استفاده بیش از حد از تکنولوژی گرایش دارند و مثلا برای نزدیک‌ترین فاصله‌ها از خودرو استفاده می‌کنند.

به گفته وی جامعه‌ای که افراد برای انجام امور کوچک و بزرگ در زندگی شخص و یا مناسبات اجتماعی و عمومی همیشه کار امروز را به فراد می‌اندازند، عادت به آن دارند تا بنشینند و فقط تماشا کننده خوبی باشند، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری را به دیگران واگذار می‌کنند،‌تغییر و تحولی را که آرزو می‌کنند، بدون کوچک ترین اقدامی از دیگران انتظار می‌کشند ، برای صحبت بر سر یک موضوع جدی و مهم بی‌حوصله و بی‌حالند، عادت به فکر کردن ندارند و برای هر انتخابی تعلل می‌ورزند.

جامعه ای که کثیری از افراد، بی‌عمل و لذت‌طلب هستند

دکتر فاطمی امین تنبلی اجتماعی را برآیند رواج و شیوع این عادات در جامعه در سطح کلان می‌داند. جامعه ای که کثیری از افراد، بی‌عمل و لذت‌طلب هستند.

این جامعه‌شناس در ادامه گفت‌و‌گو با شفقنا، به بررسی پیامدهای تنبلی اجتماعی در سطح جامعه پرداخته و می‌گوید: تنبلی اجتماعی پیامدهای گوناگونی دارد که مهمترین آنها عقب‌ماندگی ملی است.

وی در توصیف جامعه گرفتار تنبلی اجتماعی می‌افزاید: در جامعه‌ای که تنبلی اجتماعی وجود داشته باشد، میزان تولید و بازده شغلی بسیار پایین و علاقه و اشتیاق به کار کم است؛ سازندگی به کندی پیش می‌رود ، زمان از ارزش واقعی برخوردار نیست و فرهنگ مصرف و غفلت پیامد آن است؛ دچار رخوت و خواب‌آلودگی می‌شود؛ در پذیرش اندیشه و مصرف کالا، هیچ نظامی را رعایت نمی‌کند ؛ تجارت ، صنعت و علم به کندی پیش می‌رود و انسجام جامعه به خطر می‌افتد.

دکتر فاطمی امین، یکی از مهمترین پیامدهای تنبلی اجتماعی را استفاده نامناسب از نیروی انسانی برای توسعه می‌داند و تاکید می‌کند تنبلی اجتماعی می‌تواند مهمترین مانع توسعه تلقی شود.

جوهر تنبلی از دست دادن زمان است

به گفته وی جوهر تنبلی از دست دادن زمان است؛ در حالی که عمر محدود است و با صرف آن در لذت‌های آنی، تمام فرصت‌های پیش رو از بین می‌رود. در ادامه تنبلی با خود بی‌نظمی و بی‌برنامگی می‌آورد و انبوه کارهای برجای مانده انجام نشده باعث می‌شود افراد تنبل دچار تعجیل در انجام امور عقب مانده شوند. همین ویژگی یعنی تنبلی اجتماعی بی‌نظمی در سطح گسترده را در جامعه به همراه دارد.

آیا ایرانی‌ها تنبل هستند؟

این جامعه‌شناس در ادامه با اشاره به بررسی که در همین باره انجام داده است به تشریح فرضیات و نتایج تحقیقات خود می‌پردازد.

تحقیق دکتر فاطمی امین در پی پاسخ به این پرسش اصلی بوده است که آیا ایرانیان تنبل هستند؟  برای پاسخ دادن به این سوال، وی تنبلی اجتماعی را در دو نوع آن تعریف می‌کند که نخست تنبلی اجتماعی حاصل از تنبلی افراد جامعه است و دیگری تنبلی اجتماعی از نوعی است که ریمون بودون در کتاب منطق اجتماعی آن را اثر منتجه نظام‌های وابستگی متقابل می‌داند . یعنی افراد در سطح فردی رفتاری نسبتا مطلوب دارند اما در سطح جمعی به نتیجه مطلوب نمی‌رسند. دلیل این نوع تنبلی اجتماعی هم ناهماهنگی در سطح نهادهای اجتماعی است.

مثال وی در این باره مربوط به تلویزیون است که برنامه‌های جذاب و آگهی‌های طولانی مدت خوش ساخت پخش می‌کند و هدفش کسب درآمد است ولی در عوض مخاطب خردسال و نوجوان به جای انجام تکالیف به تماشای تلویزیون جذب می‌شود و محصول این اتفاق هم عدم موفقیت نظام آموزشی است.

دکتر فاطمی امین،‌ در تحقیق خود از روش تطبیقی کمی یا تحلیل بین کشوری برای سنجش داده‌های موجود درباره شاخص تنبلی اجتماعی استفاده کرده است. داده‌های این تحقیق مربوط به سالهای 2005 - 2006 بوده و از بانک جهانی و پیمایش ارزش‌های جهانی گردآوری شده است که به گفته وی، در وبگاه هر دو موسسه موجود است.

این کار مطالعاتی در دو بخش اسنادی (مراجعه به سفرنامه ها) و تطبیقی (مقایسه با سایر کشورهای جهان) انجام شده است.

جمعیت آماری تحقیق وی نیز کلیه کشورهایی هستند که واجد داده‌ برای انجام مقایسه در آن مقطع زمانی بوده‌اند و لذا تعداد کشورها تنها به 55 کشور محدود شده است.

کدام شاخص‌ها برای تنبلی اجتماعی تعریف می‌شوند؟

دکتر فاطمی امین در پاسخ به این سوال خبرنگار شفقنا زندگی می‌گوید: از آن جا که در مطالعات بین‌المللی شاخص تنبلی وجود ندارد تلاش شده تا نزدیک‌ترین معرف‌ها برگزیده شوند که عبارتند از :

اهمیت کار در زندگی افراد یک جامعه؛ نظر افراد درباره این که چون رقابت مردم را به سختکوشی و رشد ایده‌های جدیدشان برمی‌انگیزد خوب است یا چون وضعیت بدی را به همراه می‌آورد مضر و زیان‌آور است؟؛ در دراز مدت سختکوشی زندگی بهتری را فراهم می‌کند یا خوش‌شانسی؟؛  ارائه ایده‌های جدید و خلاق بودن؛‌ پولدار بودن؛ کمک به مردم و نزدیکان ؛ داشتن موفقیت‌های زیاد؛ مطالبه پاداش و مزایای دولتی که فرد را اختیار ندارد؛ عدم پرداخت کرایه وسایل نقلیه عمومی و تقلب در پرداخت مالیات

وی با این توضیح که مساله اساسی در جامعه ایران تنبلی به عنوان یک رفتار است نه نظر مردم اما از آن جا که در این تحقیق بنا بر مقایسه جوامع بوده است و در همه آنها سطوح یکسانی از نظر و رفتار مردم سنجیده شده است، می توان این ترکیب را با هم سنجید و مبنای کار تطبیقی قرار داد، می‌افزاید: برخی از این شاخص‌ها در نگاه اول کمتر با تنبلی رابطه روشن ندارند، اما اگر به تعریف «ترجیح نفع آنی بر نفع آتی» در تعریف تنبلی توجه کنیم مشخص می‌شود که برخی شاخص‌ها بیشتر ترجیح نفع فردی بر نفع جمعی است و نه ترجیح نفع فردی آنی بر نفع فردی آتی.

گروه کشورهای مورد بررسی در تحقیق دکتر زینب فاطمی امین و همکارانش کشورهای آسیای شرقی و جنوبی، عربی، آفریقایی،‌آمریکای لاتین و کارائیب ، آمریکای شمالی و اروپایی و کشورهای ثروتمند بوده است.

جایگاه ایران در رتبه تنبلی اجتماعی

وی درباره نتایج تحقیق خود و جایگاه ایران در رتبه تنبلی اجتماعی می‌گوید: در ارتباط با اهمیت کار در زندگی،‌ کشورهای آفریقایی، با 15.83 درصد دارای کمترین و کشورهای ثروتمند با میانگین 69.14 امتیاز دارای بالاترین رتبه در کشورهای مورد بررسی بوده‌اند.

همچنین در ارائه ایده‌های جدید کشورهای آسیای شرقی و جنوبی با میانگین 62.7 از بیشترین و کشورهای آفریقایی با 22. 85 امتیاز از کمترین میانگین برخوردار بودند.

دکتر فاطمی امین به دیگر شاخص معرف تنبلی اجتماعی اشاره کرده و می‌افزاید: در اعتقاد به پولدار بودن افراد در جامعه، کشورهای آفریقایی دارای کمترین میانگین (23.5 ) و کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب دارای بالاترین میانگین (88.7) بودند.

نتایج این تحقیق همچنین نشان داده است که در کمک به مردم ، کشورهای عربی با 18.85 ، کمترین میانگین و کشورهای آسیای شرقی و جنوبی با 51.50 امتیاز بیشترین میانگین را کسب کرده‌اند.

به گفته این پژوهشگر،‌ در شاخص داشتن موفقیت‌های زیاد ، کشورهای عربی کمترین میانگین (24.32) و کشورهای ثروتمند بیشترین میانگین (79.32) را از آن خود کرده‌اند. به عبارت دیگر برای کشورهای ثروتمند داشتن موفقیت‌های زیاد نسبت به کشورهای عربی از اهمیت بیشتری برخوردار است.

این جامعه‌شناس در توضیح نتایج به دست آمده از تنبلی اجتماعی با شاخص مطالبه پاداش و مزایای دولتی که افراد جامعه در اختیار ندارند، می‌گوید: کشورهای ثروتمند با 8.35 کمترین مطالبه و کشور ایران با 30.74 خواهان بیشترین مطالبه دولتی هستند.

وی در ادامه این گفت‌گو می‌افزاید: کشورهای عربی در عدم پرداخت کرایه، کمترین میانگین(7.27) و کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب بالاترین میانگین (29.15) را در این زمینه دارند.

قابل قبول نبودن تقلب در پرداخت مالیات شاخص دیگری است که به گفته دکتر فاطمی امین،‌ کشورهای عربی کمترین میانگین ( 5.36) اما کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی بیشترین میانگین (22.52) را دارند. به عبارت دیگر کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی نسبت به کشورهای عربی بیشترین تقلب در پرداخت مالیات را قابل توجیه می‌دانند.

این جامعه‌شناس در توضیح بخش دیگر تحقیق خود می‌افزاید: نظر به این که سختکوشی نسبت به خوش‌شانسی زندگی بهتری را فراهم میکند کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی بالاترین میانگین (70.13) و ایران کمترین میانگین را کسب کرده‌اند. این بدان معناست که ایرانیان بر خلاف کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی بیشتر بر این نظرند که خوش‌شانسی زندگی بهتری را برای افراد به همراه می‌آورد.

رقابت در سطح جامعه مفید تلقی می‌شود یا زیان‌آور؟

چنانکه دکتر فاطمی امین در تحقیقات خود در این شاخص به آن دست یافته است کشورهای ثروتمند با میانگین (61.65) رقابت را از این جهت که مردم را به سختکوشی و رشد ایده‌های جدیدشان برمی‌انگیزد، خوب ارزیابی می‌کنند؛ اما ایرانیان با میانگین (20.07) این گونه رقابت را زیان‌آور تلقی می‌کنند.

خلاصه نتایج به دست آمده در پژوهش دکتر فاطمی امین و همکارانش در زمینه میزان تنبلی آن است که میانگین ایران در میزان تنبلی 78.11 است . میانگین تنبلی گروه‌ کشورهای آسیای شرقی و آسیای جنوبی 48.13 بوده و تفاوت میانگین میزان تنبلی بین ایران و کشورهای آسیای شرقی و جنوبی معنادار است.

بالاترین میانگین تنبلی را کشورهای عربی دارند

بالاترین میانگین تنبلی را کشورهای عربی با 85.13 دارند که البته تفاوت میانگین تنبلی در ایران و کشورهای عربی معنادار نیست. در این زمینه اختلاف میانگین تنبلی در ایران با کشورهای عربی (72.89) نیز تفاوت معناداری ندارد.

اما تفاوت میانگین تنبلی در ایران (78.11) با کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب (44.47) به گفته دکتر فاطمی امین معنادار است. یعنی میزان تنبلی به صورت معناداری در کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب کمتر از ایران است.

وی می‌افزاید : میانگین تنبلی در ایران به طور معناداری از کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی (35.36) بیشتر است و در آخرین گروه مورد بررسی، میانگین تنبلی در ایران بیشتر از میانگین تنبلی در کشورهای ثروتمند (عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی اروپا) (36.73 ) است.

فاصله معنادار میانگین تنبلی در دنیا در مقایسه با ایران

بنا بر یافته‌های این محقق حوزه اجتماعی، در مجموع میانگین تنبلی در کل کشورهای مورد بررسی 46.88 است که حاکی از وجود اختلاف و فاصله معنادار با میانگین تنبلی در ایران (78.11) است.

نتایج بررسی دکتر فاطمی امین ، کشورهای مورد بررسی را در میانگین تنبلی این گونه طبقه‌بندی کرده است: کشورهای عربی (85.13) ، ایران ( (78.11) کشورهای آفریقایی (72.89) ، کشورهای آسیای شرقی و آسیای جنوبی (48.13)، کل جهان (46.88) کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب (44.47) و کشورهای ثروتمند (36.73)، کشورهای آمریکای شمالی و اروپایی (35.36).

به گفته این جامعه‌شناس،‌میانگین ایران در اکثر شاخص‌های تنبلی اجتماعی نامطلوب بوده است و حساسیت ایجاد شده در سال‌های اخیر درباره میزان تنبلی حساسیت بجایی است.

وی در عین حال تاکید می‌کند: با توجه به پیش‌بینی روند تنبلی و کاهش اقشاری که بیشتر مایل به تنبلی هستند (مانند افراد با سواد کمتر) احتمالا تمایل به تنبلی در جامعه ایران رو به کاهش بگذارد و اگر اراده‌ای برای حل مساله در ایران شکل بگیرد می‌توان تغییر جدی در جامعه مشاهده کرد و شواهد مربوط به رشد علمی و صنعتی در جامعه ایران در دو دهه اخیر نشان از آن دارد که در صورت تحقق این ارائه تغییرات چشمگیری رخ خواهد داد.

دکتر فاطمی امین در عین حال این را نیز یادآور می‌شود که خوش‌بینی بیش از حد به این میزان تنبلی در ایران خیلی کمکی به حل مساله نخواهد کرد.

نقش نهادهای مسوول در میزان تنبلی اجتماعی در ایران

وی در پاسخ به این پرسش که نقش نظارت های سیستمی و نهادهای مسوول در جامعه تا چه اندازه در میانگین تنبلی در ایران تاثیرگذار بوده است و آیا علل تنبلی در ایران بیش از آن که فردی باشد سیستمی است؟ می‌گوید: ضعف نظارت‌های سیستمی و عملکرد متعارض نهادها بیش از تمایلات فردی در ایجاد تنبلی موثر است. لذا برای بهبود مساله تنبلی در ایران باید تمرکز عمده را بر راهکارهای اجتماعی گذاشت.

به گفته این محقق حوزه اجتماعی، مساله تنبلی در بعد فردی به اندازه بعد اجتماعی آن جای نگرانی ندارد و آنچه بیش از اندازه اهمیت دارد و کمتر از بقیه مورد توجه قرار گرفته است همان مساله تنبلی اجتماعی است. در این بین یکی از وظایف دولت‌ها تربیت شهروندان است تا با حذف ناهماهنگی‌ها و نقایص رکود و تنبلی را در جامعه از بین ببرد.

این جامعه‌شناس خاطرنشان می‌کند: در هر یک از نهادها به دنبال پایین بودن اعمال اقتدار با نقص کارکرد دولت مستقل عمل می‌شود و نهاد همانگ کننده‌ای هم برای سازگار کردن نهادها وجود ندار. درحالیکه باید اجماعی بر سر وظایف در نهادها شکل بگیرد. نهادها باید وظایف و اهداف را به صورت درونی پذیرفته باشند درحالیکه هم اکنون با فقدان اجماع ارزشی در جامعه و نهادهای گوناگون مواجهیم.

وی با اشاره به این که گاه سیستم که خود بر اساس نظریه فردگرایی روش شناختی تشکیل شده از افراد تنبل است به موضوع تنبلی دامن می‌زند، مثال بارز در این زمینه را تعطیلات زیاد در جامعه ایران ، تعطیل کردن مدارس و تشویق ادارات دولتی به دادن مرخصی به کارکنان در روز بین تعطیلات و آخر هفته می‌داند که به عنوان یک سیستم رایج درآمده است که به اعتقاد وی این موضوع دارای پیامدهای گسترده‌ای بوده است.

همچنین به گفته وی حجم زیاد تعطیلات نوروزی که در دانشگاه‌ها به حدود یک ماه می‌رسد و باعث می‌شود تا سرعت کار در جامعه ناگهان به صفر برسد و مدت زیادی طول بکشد تا جامعه رویه عادی خود را بیابد هم از این دست موضوعاتی می‌داند که به گسترش تنبلی اجتماعی دامن می‌زند.

روند توسعه بیش از آن که به تلاش فراوان محتاج باشد به حذف موانع نیاز دارد

به گفته وی ‌آغاز روند توسعه بیش از آن که به تلاش فراوان محتاج باشد به حذف موانع نیاز دارد

به گزارش شفقنا، تعهّد نسبت به کار و فعالیت و روحیه‌ی تلاشگری، یکی از شرط های لازم برای توسعه هر جامعه‌ای است؛ به طوری که در این کشورها کمتر موردی یافت می‌شود که تا اندازه کار و تلاش( همانند کشورهای ژاپن و کره جنوبی)، قابل احترام باشد؛ تا آنجا که در جوامع مزبور، کارهایی که در جوامع توسعه نیافته، پیش پا افتاده و کم ارزش است، بسیار جدّی محسوب می‌شود؛ به عنوان نمونه، هنگام کار، تلفن زدن‌های شخصی،‌ سیگار کشیدن، اتلاف وقت، صحبت‌های دوستانه و بی مورد و ... به شدت مورد سرزنش قرار گرفته و قابل پذیرش نیست.

نکوهش تنبلی در آیات و روایات دین اسلام

وضعیت فعلی رتبه ایران در تنبلی اجتماعی و نیز ساعت کار مفید در حالی است که جامعه اسلامی ما الگوها و تاکیدات دینی بسیاری درباره اهمیت کار و تلاش نزد بزرگان دین به عنوان رمز سعادت بشر پیش رو دارد و هیچ دینی تا به این اندازه بر کار تاکید نکرده است. از منظر اسلام، کار برای تأمین زندگی سالم و به دور از مشکلات اجتماعی ، استقلال اقتصادی و رهایی از وابستگی به بیگانگان ضروری است و به همین دلیل، بهترین عبادت به شمار می‌رود؛ بهترین عبادت است چون بیکاری، فساد و آسیب اجتماعی را بر سر جامعه آوار می‌کند.

قرآن کریم می‌فرماید: «وَ أَن لَّیْسَ لِلْانسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» و از امام صادق (ع) روایت می‌شود که «و لو کُفِیَ الناس کل ما یحتاجون الیه لما تهنّئوا بالعیش و لا وجدوا له لذة» (اگر مردمان هر چه را می‌خواستند حاضر و آماده در اختیار داشتند، زندگی برای آنان گوارا نمی‌شد و لذتی از آن نمی‌بردند»

رسول خدا(ص)، نیز سعی و تلاش انسان برای تأمین معاش زندگی را با جهاد مجاهد مساوی دانسته و فرموده است: «الکاد علی عیاله کالمجاهد فی سبیل الله»

بنابراین با اذعان صریح آیات قرآن و روایات دینی به اهمیت کار، باید دانست که نه رتبه کار و تلاش مفید و  نه رتبه تنبلی اجتماعی،‌ در شأن جامعه اسلامی ما نیست و بدون آن که تمام قصور را به گردن افراد جامعه انداخت باید برای اصلاح ساختارها و نواقص کارکرد نهادهای کشور چاره‌ای جدی اندیشید و آن گاه تن به اجرای برنامه توسعه و پیشرفت همانند کشورهای  توسعه یافته سپرد.

گزارش از نفیسه معینی- شفقنا زندگی