استفاده صحیح از ابزارهای اطلاع‌رسانی
اصولاً اعتیاد به هر چیزی مضر است، می‌خواهد اعتیاد به اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی باشد یا حتی تلویزیون و کامپیوتر یا اعتیاد به درآمدهای نفتی و... و طبیعتاً شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون و سینما هم مثل خیلی از امور دیگر نیز می‌تواند به صورت مثبت یا منفی مورد استفاده قرار گیرد و ما باید تلاش گسترده‌ای برای استفاده صحیح از هر ابزاری که ما را به سمت مطلوب چه به صورت فردی یا جمعی، کشوری یا حتی جهانی باشد، داشته باشیم.
دکتر محمدحسن قدیری ابیانه، دکترای علوم استراتژیک و سفیر سابق ایران در ایتالیا و مکزیک با بیان نقطه نظرات مفیدی درمورد آسیب‌های فردی و اجتماعی استفاده بی‌رویه از اینترنت درمورد اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی یا اینترنت چنین می‌گوید: «تلاش همه ما باید به این سمت باشد که افراد و کاربران را به استفاده صحیح از این رسانه و ابزار ارتباط جمعی سوق دهیم.»
به او می‌گویم چگونه این تلاشها باید صورت گیرد، پاسخ گزارشگر کیهان را این‌طور می‌دهد: «یک بخش از تلاش سلبی است و یک بخش دیگر ایجابی. باید استفاده منفی از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را منع کنیم و درعین حال باید افراد را به استفاده صحیح از این امکانات تشویق نماییم.»
دکتر قدیری ابیانه با ذکر مثالی درمورد معرفی دین مبین اسلام از اینترنت خاطرنشان می‌کند: «مثلاً شبکه‌های اجتماعی یا اینترنت ابزاری برای معرفی اسلام و ایران و پشت سر گذاشتن دیوار بلند سانسور در غرب و رساندن پیام اسلام به مخاطبان است. بنابراین باید از این امکان مهم برای پیشبرد اهدافمان استفاده کنیم و در عین حال مراقب امکان سوءاستفاده و انحراف در این شبکه‌ها باشیم و این یعنی همان برخورد سلبی و ایجابی است.»
این دکترای علوم استراتژیک با اظهار تأسف از اینکه برخی چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی دچار اعتیاد شده‌اند تصریح می‌کند: «تعداد زیادی از کاربران بیش از اندازه و ضرورت وقت صرف این‌گونه امور می‌کنند یا مثلاً برخی افراد وقت زیادی را صرف تماشای برنامه‌های تلویزیونی خودمان می‌کنند و به نوعی دچار اعتیاد در تماشای تلویزیون شده‌اند و این امر در ارتباط با اعضای خانواده اختلال ایجاد کرده است.»
از آقای دکتر قدیری ابیانه می‌پرسم اصلاً این اعتیاد از کجا آغاز شد، وی با دقت و وسواس زیاد در پاسخ منطقی و مستدل با تأکید بر این نکته بسیار مهم و کلیدی که ما وارد عصر ارتباطات شده‌ایم در توضیحات بیشتر این موضوع می‌گوید: «در این عصر ارتباطات، فرد می‌تواند در محیطی تنگ محصور بوده و از طریق اینترنت بر تحولات جهان اطلاع و اشراف داشته باشد.
در حقیقت این امکانات گسترده و این جعبه جادویی که از طریق موبایل و تبلت قابل حمل نیز می‌باشد امکانات گسترده‌ای را فراهم کرده است که این امکانات به خودی خود کارایی ندارد.
مثلاً سی سال پیش تصور نمی‌شد که شما به عنوان یک خبرنگار یا روزنامه‌نگار با افرادی در مسافرت یا در طول مسیری که در خودرو هستید مصاحبه کنید.» (شایان ذکر است مصاحبه با دکتر قدیری ابیانه دقیقاً در شرایط فوق الذکر و درحالی که وی در طول مسیر در جاده بود انجام شده است).
سفیر سابق ایران در ایتالیا و مکزیک در ادامه اظهارات خود اضافه می‌کند: «این تکنولوژی امروزه خیلی جذاب و مفید است، اما همین مصاحبه اگر بنده پشت فرمان درحال رانندگی بودم، خطرناک بود. لذا باید برخورد و رفتارمان با این امکانات ایجابی باشد تا سلبی و این به معنای آن نیست که برخورد سلبی با سوءاستفاده‌ها و استفاده بد از این امکانات نداشته باشیم.»
وی در توضیح بیشتری می‌گوید: «زمانی که پلیس رانندگانی را که حین رانندگی از طریق تلفن همراه خود صحبت می‌کنند را جریمه می‌کند، این هشدار به نفع راننده و برای حفظ جان آنها و مسافران است.»
به اعتقاد دکتر قدیری ابیانه گاهی هم امکانات خوب و برنامه‌های خوب موجب چنین اعتیادی می‌شود، مثلاً برنامه‌های خوب تلویزیونی مردم را به تماشای مستمر برنامه‌های تلویزیونی ترغیب می‌کند و نمی‌توان گفت تلویزیون برنامه خوب نداشته باشد، بلکه مردم را باید ترغیب کرد تا برنامه و وقت خود را به نحو مطلوب تقسیم کنند تا اخلالی در سایر بخشهای زندگی رخ ندهد.
اینترنت در همه جا حضور دارد، در خانه، در مدرسه و حتی در مراکز خرید و کاربران بسیار زیادی بی‌هدف و صرفا از روی یک عادت غلط و پر کردن وقت خود، زمان طولانی را پشت کامپیوتر نشسته و چشم به این صفحه پررمز و راز دوخته و در دنیای بی‌انتهای اینترنت و وب‌های مختلف وبگردی می‌کنند.
همزمان با دسترسی گسترده افراد به اینترنت شاهد نوع جدیدی از اعتیاد یعنی «اعتیاد اینترنتی» نیز هستیم که مسئله خاص عصر اطلاعات است.
همانند تمامی انواع دیگر اعتیاد، اعتیاد به اینترنت نیز با علائمی همراه است همچون اضطراب، افسردگی، کج‌خلقی، بی‌قراری و تفکرهای وسواسی و خیالبافی راجع به اینترنت. از طرفی، در عین حال که روابط این افراد بویژه در نوجوانان و جوانان، در جهان مجازی افزایش می‌یابد، در مقابل از دامنه روابط آنان در جهان واقعی کاسته می‌شود. ضمن آنکه، احتمال لطمه دیدن عملکرد آموزش نیز بین آنها خیلی شایع می‌شود.
حجم رو به رشدی از تحقیقات صورت گرفته پیرامون اعتیاد اینترنتی، حکایت از آن دارد که اختلال اینترنتی نوعی اختلال روانشناختی- اجتماعی است که از مشخصه‌های آن، علائم کناره‌گیری، اختلالات عاطفی و از هم‌گسیختگی روابط اجتماعی است.
به هر حال پدیده اعتیاد اینترنتی، همزمان با افزایش دسترسی روزانه مردم به منابع آنلاین، شایع‌تر می‌شود. وب، اطلاع‌دهنده، مفید و دارای منابع غنی و سرگرم‌کننده است. اما بسیاری از افراد و مردمی که به آن معتادند، این منافع در حال تبدیل شدن به آسیب‌ها و نابهنجاری های روانی و رفتاری است.
مطالعات نشان داده است که 14درصد از کاربران اینترنت، دچار علائم رفتارهای وسواسی، حالت روان‌شیدایی، افسردگی و... هستند. بنا به اعتقاد روانشناسان، اعتیاد اینترنتی، انسانها را به افرادی رها شده تبدیل کرده و بر روابط اجتماعی آنها تأثیر می‌گذارد.
بهره‌وری و بازده کاری کاربران اینترنت، در نتیجه استفاده بیش از حد از اینترنت پایین می‌آید. آنها با تأخیر به محل کار می‌روند و دچار کم‌کاری می‌شوند. عدم تحرک جسمی و چاقی به همراه علائمی همچون درد کمر، پشت و ماهیچه از دیگر پیامدهای این مسئله‌اند. این کاربران حتی در صورت کناره‌گیری از اینترنت نیز دچار علائم اختلال می‌شوند.
امان از این بچه‌های کنجکاو
مریم عباسیان مادر دو فرزند پسر 16 و 10 ساله است. او خانه‌دار است و به همراه تعداد دیگری از خانم‌ها که در جلسه انجمن و اولیاء فرزندشان شرکت کرده‌اند مشغول صحبت در مورد استفاده بی‌رویه بچه‌ها از کامپیوتر و اینترنت هستند. جلسه هنوز شروع نشده است. بنده هم فرصت را غنیمت دانسته و وارد بحث می‌شوم. قریب به اتفاق مادران از اینکه بچه‌هایشان به بازی‌های کامپیوتری و بخصوص اینترنت در این سن معتاد شده‌اند گله‌مند هستند.
خانم عباسیان ریاست جلسه را برعهده دارد و خیلی عصبانی از این وضعیت می‌گوید: «نمی‌دانم با این بچه‌ها چه کنم هنوز از مدرسه نیامده‌اند و کیفشان را بر زمین نگذاشته‌اند دکمه کامپیوتر را روشن می‌کنند. سه، چهار ساعت وقت گرانبهایشان را پای کامپیوتر می‌گذرانند و در دنیای اینترنت سیر می‌کنند و نمی‌دانم از آن چه می‌خواهند؟!»
به او می‌گویم چرا اینترنت را به راحتی در اختیارشان قرار می‌دهید؟ آیا نظارتی بر آنها دارید، می‌گوید: «الان دیگر نمی‌توانیم آنها را از این تکنولوژی‌ها منع کنیم. معلمان تحقیق می‌دهند و اطلاعات سایت موردنظر را به آنها نمی‌دهند. در ضمن بچه‌ها دوست ندارند از دیگر هم‌کلاسی‌های خود عقب بمانند. ما هم ناچاریم ولی از اینکه می‌بینیم بچه‌ها وقت زیادی را پشت کامپیوتر می‌نشینند خیلی ناراحت هستیم.»
یکی دیگر از مادران رشته کلام را در دست می‌گیرد و می‌گوید: «این اعتیاد تنها مختص بچه‌ها نیست. همسرم هنوز از سر کار نیامده لپ‌تابش را برمی‌دارد و روی مبل لم می‌دهد و دو سه ساعت بدون آنکه یک کلام حرفی با من و بچه‌ها بزند سرش توی کامپیوتر است.
وقتی هم معترض می‌شویم می‌گوید: خانم باید ایمیل‌هایم را چک کنم، کامنت‌های دوستانم را در فیس‌بوک جواب دهم والا آبرویم می‌رود و بی‌معرفت معرفی می‌شوم. واقعاً این تکنولوژی‌های جدید بلای جان روابط خانوادگی شده است. امیدواریم امروز در این جلسه مشاوران مدرسه بتوانند به ما کمک کنند.»
استفاده صحیح از ابزارهای اطلاع‌رسانی
اصولاً اعتیاد به هر چیزی مضر است، می‌خواهد اعتیاد به اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی باشد یا حتی تلویزیون و کامپیوتر یا اعتیاد به درآمدهای نفتی و... و طبیعتاً شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون و سینما هم مثل خیلی از امور دیگر نیز می‌تواند به صورت مثبت یا منفی مورد استفاده قرار گیرد و ما باید تلاش گسترده‌ای برای استفاده صحیح از هر ابزاری که ما را به سمت مطلوب چه به صورت فردی یا جمعی، کشوری یا حتی جهانی باشد، داشته باشیم.
دکتر محمدحسن قدیری ابیانه، دکترای علوم استراتژیک و سفیر سابق ایران در ایتالیا و مکزیک با بیان نقطه نظرات مفیدی درمورد آسیب‌های فردی و اجتماعی استفاده بی‌رویه از اینترنت درمورد اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی یا اینترنت چنین می‌گوید: «تلاش همه ما باید به این سمت باشد که افراد و کاربران را به استفاده صحیح از این رسانه و ابزار ارتباط جمعی سوق دهیم.»
به او می‌گویم چگونه این تلاشها باید صورت گیرد، پاسخ گزارشگر کیهان را این‌طور می‌دهد: «یک بخش از تلاش سلبی است و یک بخش دیگر ایجابی. باید استفاده سلبی از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را منع کنیم و درعین حال باید افراد را به استفاده صحیح از این امکانات تشویق نماییم.»
دکتر قدیری ابیانه با ذکر مثالی درمورد معرفی دین مبین اسلام از اینترنت خاطرنشان می‌کند: «مثلاً شبکه‌های اجتماعی یا اینترنت ابزاری برای معرفی اسلام و ایران و پشت سر گذاشتن دیوار بلند سانسور در غرب و رساندن پیام اسلام به مخاطبان است. بنابراین باید از این امکان مهم برای پیشبرد اهدافمان استفاده کنیم و در عین حال مراقب امکان سوءاستفاده و انحراف در این شبکه‌ها باشیم و این یعنی همان برخورد سلبی و ایجابی است.»
این دکترای علوم استراتژیک با اظهار تأسف از اینکه برخی چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی دچار اعتیاد شده‌اند تصریح می‌کند: «تعداد زیادی از کاربران بیش از اندازه و ضرورت وقت صرف این‌گونه امور می‌کنند یا مثلاً برخی افراد وقت زیادی را صرف تماشای برنامه‌های تلویزیونی خودمان می‌کنند و به نوعی دچار اعتیاد در تماشای تلویزیون شده‌اند و این امر در ارتباط با اعضای خانواده اختلال ایجاد کرده است.»
از آقای دکتر قدیری ابیانه می‌پرسم اصلاً این اعتیاد از کجا آغاز شد، وی با دقت و وسواس زیاد در پاسخ منطقی و مستدل با تأکید بر این نکته بسیار مهم و کلیدی که ما وارد عصر ارتباطات شده‌ایم در توضیحات بیشتر این موضوع می‌گوید: «در این عصر ارتباطات فرد می‌تواند در محیطی تنگ محصور بوده و از طریق اینترنت بر تحولات جهان اطلاع و اشراف داشته باشد.
در حقیقت این امکانات گسترده و این جعبه جادویی که از طریق موبایل و تبلت قابل حمل نیز می‌باشد امکانات گسترده‌ای را فراهم کرده است که این امکانات به خودی خود کارایی ندارد.
مثلاً سی سال پیش تصور نمی‌شد که شما به عنوان یک خبرنگار یا روزنامه‌نگار با افرادی در مسافرت یا در طول مسیری که در خودرو هستید مصاحبه کنید.» (شایان ذکر است مصاحبه با دکتر قدیری ابیانه دقیقاً در شرایط فوق الذکر و درحالی که وی در طول مسیر در جاده بود انجام شده است).
سفیر سابق ایران در ایتالیا و مکزیک در ادامه اظهارات خود اضافه می‌کند: «این تکنولوژی امروزه خیلی جذاب و مفید است، اما همین مصاحبه اگر بنده پشت فرمان درحال رانندگی بودم، خطرناک بود. لذا باید برخورد و رفتارمان با این امکانات ایجابی باشد تا سلبی و این به معنای آن نیست که برخورد سلبی یا سوءاستفاده‌ها و استفاده بد از این امکانات نداشته باشیم.»
وی در توضیح بیشتری می‌گوید: «زمانی که پلیس رانندگانی را که حین رانندگی از طریق تلفن همراه خود صحبت می‌کنند را جریمه می‌کند، این هشدار به نفع راننده و برای حفظ جان آنها و مسافران است.»
به اعتقاد دکتر قدیری ابیانه گاهی هم امکانات خوب و برنامه‌های خوب موجب چنین اعتیادی می‌شود، مثلاً برنامه‌های خوب تلویزیونی مردم را به تماشای مستمر برنامه‌های تلویزیونی ترغیب می‌کند و نمی‌توان گفت تلویزیون برنامه خوب نداشته باشد، بلکه مردم را باید ترغیب کرد تا برنامه و وقت خود را به نحو مطلوب تقسیم کنند تا اخلالی در سایر بخشهای زندگی رخ ندهد.
عوارض جبران‌ناپذیر وب گردی‌های بیهوده
گشت و گذارهای بی‌هدف در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی یا به به عبارت دیگر اعتیاد به اینترنت کامپیوتر چه عوارض جبران‌ناپذیری برای کاربران دارد؟
سیدمحمدرضا فخری، مدیر سرویس اجتماعی پارسی بلاگ و شبکه فارسی پارسی‌یار در گفت‌وگو باگزارشگر کیهان بر این عقیده است که شبکه‌های اجتماعی یک فرصت بی‌نظیر برای تفریح و سرگرمی ایجاد کرده است.
به خصوص با وجود گوشی‌های اندروید و تبلت‌های متنوع. این فرصت دامنه وسیع‌تری در اختیار جوانان و کاربران داده که با توجه به کاستی‌هایی که در زمینه پرکردن اوقات فراغت و تفریحات سالم داریم کاربران به این سمت جذب شوند.
به او می‌گویم پس به نظر شما استفاده زیاد از اینترنت و ورود در شبکه‌های مجازی خوب است، وی با اشاره به اینکه استفاده از هر امکانات و ابزاری در حد معقول مجاز و پسندیده است، می‌گوید: «چون فضای اینترنت یک فضای مجازی است و شخص با افراد مختلف به صورت چهره به چهره در ارتباط نیست و اکثرا صدا شنیده نمی‌شود ولی ارتباط برقرار است، باعث عملکرد غیرطبیعی در رفتار انسان می‌شود و بعضا اثرات سوئی هم به‌دنبال دارد.»
آقای فخری می‌گوید: «فضای مجازی یک واقعیت غیرقابل انکار است که بدون اجازه وارد منزل ما شد و به خصوص در سبد اوقات فراغت جوانان جای زیادی باز کرد. اگر مسئولان و خانواده‌ها بتوانند تفریحات سالم را در فضای فیزیکی توسعه دهند شاید بتوانیم از این اعتیاد بکاهیم.»
وی می‌گوید: «ما کاستی‌های زیادی داریم تلویزیون سرگرم‌کننده است ولی برنامه‌های جذاب و مفید زیادی ندارد و مسابقات صرفا برای پرکردن زمان فراغت است که نقاط ضعف زیادی دارد و معمولا براساس جوایز پولی و منابع مالی است که حرص و طمع را در افراد تقویت می‌کند و این یک نقطه ضعف بزرگ فرهنگی است.»
به او می‌گویم شما راه حل این مشکل را در چه می‌دانید، می‌گوید: «باید در فضای مجازی تفریحات سالم برای سنین مختلف با گرایش‌های مختلف به وجود آید.»
مدیر سرویس اجتماعی پارسی بلاگ با اشاره به اینکه هر یک از کاربران با انگیزه‌های مختلفی وارد فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌شوند، علل اعتیادهای اینترنتی را اطلاع‌رسانی روز به روز بهنگام و آنلاین بودن آن بر می‌شمرد و می‌گوید: «رسانه‌های جمعی ما در اطلاع‌رسانی شفاف و بهنگام کاستی دارند. مثلا در صدا و سیما در سیاست داخلی ضعیف هستیم و تمرکز روی سیاست خارجی است حال آن که مردم بیشتر دنبال مسائل داخلی هستند.»
نکته دیگری که آقای فخری به آن اشاره می‌کند مسائل رقابتی و شفافیت‌های اقتصادی و فرصت‌های شغلی است.
به اعتقاد او «اطلاع‌رسانی‌های فکری و اجتماعی مستلزم این است که فضای مجازی در اختیار سنین مختلف قرار گیرد. ارتباط برقرار کردن و ایجاد شبکه‌های مجازی، انگیزه ورود افراد در سنین بالاست که جایگزینی می‌تواند راه حل خوبی برای استفاده مناسب از فضای مجازی باشد.»
مدیراجتماعی پارسی بلاگ خاطر نشان می‌کند: «متاسفانه بی‌اخلاقی در برخی از فضاهای رسانه‌ها بیداد می‌کند. عدم پایبندی به صداقت و متقن بودن، عدم جلوگیری از درز شایعات و اخبار ضد و نقیض در مباحث ورزشی و عدم رعایت مسائل اخلاقی نقاط ضعف موجود در برخی از رسانه‌هاست.»
فخری به تبلیغاتی هم که از صدا و سیما در مورد برخی از بانکها و اپراتورها پخش می‌شود انتقاد کرده و می‌گوید: «این تبلیغات مبتنی بر تحریک حس حرص و مال دنیاست و این خود یک ارزش ضددینی است در آیات و روایات داریم که هر کس از دست بخل نفسانی خود رهایی یابد، رستگار می‌شود ولی دائما در رسانه ملی می‌گویند برای پولدار شدن حرکت کنید و بدوید.
مشکل ما ارتباط کاستی‌های رسانه با اینترنت است که رسانه ملی به نحو احسن کار خود را انجام نمی‌دهد و بینندگان در صدا و سیما اقناع نمی‌شوند درحالی که جذابیت اینترنت زیاد است و کاربران روز به روز به فضای مجازی معتادتر می‌شوند.»