آیا حسن روحانی انور سادات ایران است؟
مقاله وارده: آنچه در ادامه می‌آید، مقاله روزنامه السفیر لبنان یکی از روزنامه‌های مطرح جبهه مقاومت است که با عنوان «حسن روحانی؛ انور سادات ایران؟» به قلم مصطفی اللباد در 29 دسامبر گذشته منتشر شد؛
در این سطور اعتقاد بر این نیست که انور سادات، رئیس جمهور فقید مصر خیانت کرد. همچنین قصد توهین به حسن روحانی، رئیس جمهور منتخب ایران را نداریم، بلکه این مقاله مقایسه ای است میان دو تجربه مذاکرات مصر و آمریکا با مذاکرات ایران و آمریکا و تبیین راهبرد مشابه آمریکا در این دو، با وجود تمام تفاوت های موجود میان دو تجربه سادات و روحانی و بسترهای داخلی، منطقه ای و بین المللی که این گفتگوها در چارچوب آن صورت گرفته است. اقدام به مذاکره با آمریکا، کشوری که قادر به دگرگون کردن کامل این دو کشور[مصر و ایران] و تمام خاورمیانه است، وجه تشابه انور سادات و حسن روحانی می باشد. این دو، با وجود تفاوت زمانی با راهبرد مذاکراتی مشابهی از سوی آمریکا روبه رو شدند، این راهبرد بر طولانی کردن مدت مذاکرات و بازگذاشتن سقف زمانی برای آن به منظور کسب امتیازات پی در پی در چارچوب "اقدام در جهت نشان دادن حسن نیت" مبتنی است. این سخنان به این معنا نیست که حسن روحانی مذاکرات خود را مانند سادات به پایان می رساند، اما وجود تشابه در راهبرد مذاکراتی آمریکا شایسته توجه است. بر این اساس نویسنده این سطور اعتقاد ندارد امکان دستیابی به توافقی جامع میان ایران و شش کشور قدرتمند در آینده ای نزدیک وجود دارد. این نتیجه ای تحلیلی است که پیامدهای ژئوپلتیکی بر تمام توازن های منطقه ای و موضوعات درهم تنیده به آن دارد.
تجربه مذاکرات سادات و درس های آن
روند مذاکرات انورسادات، رئیس جمهور فقید مصر با امریکا و اسرائیل برای کسانی که به مسئله مذاکرات در روابط بین الملل اهتمام می ورزند و برای مطالعه کنندگان مسائل سرنوشت سازی که چهره خاورمیانه را تغییر داد، درس بسیار مهمی دارد. انور سادات با حساب کردن روی حل و فصل مسالمت آمیز درگیری اعراب و اسرائیل با نظارت آمریکا دست به اقداماتی زد که تا کنون هیچ کس پیش از او - چه بسا پس از او- به انجام چنین کارهایی مبادرت نورزیده است.
این اقدامات با بی طرف ساختن متحد بین المللی خود – در آن زمان شوروی- کمی پس از جنگ سال 1973 آغاز و به از هم پاشیدن اجماع کشورهای عربی در قبال اسرائیل و سپس امضای دو توافق عدم درگیری با اسرائیل در سال 1975 که عملا و در چارچوب یک قرارداد، مصر را از معادله درگیری اعراب و اسرائیل خارج کرد تا سفر به قدس در سال 1977 و پس از آن توافق معروف به کمپ دیوید به پایان رسد.
روند طولانی مذاکرات که در مصر آغاز شد عقب نشینی کامل اسرائیل از سرزمین های عربی اشغال شده در سال 1976 و برپایی رژیمی فلسطینی در سرزمین های کرانه باختری و غزه را خواستار شد، با امضای توافقی جداگانه سادات با دولت اشغالگر اسرائیل در کمپ دیوید در سال 1978 به پایان رسید و به موجب آن حاکمیت نظامی مصر در سینا از این کشور گرفته شد. این روند یک شبه به وجود نیامد. می توان آن را به طور کلی به ضعف راهبرد مذاکراتی رئیس جمهور فقید مصر نسبت داد.
در راهبرد او امتیازدادن و اثبات حسن نیت در طول مقطع مذاکرات بدون مشخص کردن سقف زمانی آشکار پذیرفته شده بود. وقتی جنگ اکتبر 1973 پس از توافق های عدم درگیری نیروی محرکه خود را از دست داد، سادات به مواضع آمریکا نزدیک شده بود، از این رو برگزاری کنفرانس بین المللی صلح را تایید نکرد. با انتخاب مناخیم بگین به عنوان نخست وزیر اسرائیل روند صلح نیازمند نیروی محرکه جدیدی بود، از این رو کیسینجر به سادات قبولاند به قدس سفر کند. هنگامی که این سفر به نتیجه مستقیمی نرسید، رفتن او به کمپ دیوید به صورت جداگانه اجتناب ناپذیر بود. در مسیر طولانی مذاکرات از قاهره تا کمپ دیوید از سال 1973 تا سال 1978، قضیه فلسطین از محاسبات و حل و فصل جامع درگیری کنار رفت و تعهد مصر به عدم استفاده از راه حل نظامی در عمل و در چارچوب توافق سر جای خود باقی ماند. با هر اقدامی که سادات در جهت ابراز حسن نیت انجام می داد راه بازگشت به روی او بسته می شد و باعث می شد هزینه شکست بسیار افزایش یابد. چه بسا گفتگوی مشهور میان سادات و جیمی کارتر، رئیس جمهور پیشین آمریکا –برگرفته از کتاب خاطرات کارتر- هنگامی که سادات قصد داشت کمپ دیوید را ترک کند و به علت ناسازگاری اسرائیل به مذاکرات پایان دهد، نشانه ای آشکار از مصیبتی بود که سادات به آن دچار شده بود و در نهایت او را مجبور به امضای توافق کرد. در همین زمان، اسماعیل فهمی و محمد ابراهیم کامل، وزیران امور خارجه مصر استعفا دادند. فهمی در اعتراض به چارچوب مذاکرات و ابراهیم کامل مستقیما پیش از امضای توافق در اعتراض به عقب نشینی بیش از اندازه سادات استعفا دادند.
کارتر به سادات گفت: " آیا از معنای اقدام خود آگاه هستی و آیا پیامدهای آن را ارزیابی کرده ای؟ به تو در خاورمیانه خواهند خندید و ملت مصر که منتظر دستاورد هستند شوکه خواهند شد و مرا از فرصت پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری محروم خواهی کرد. در این صورت از من کمکی دریافت نخواهی کرد و روابط ویژه ای بین ما نخواهد بود. اما اگر توافق را امضا کنی قول می دهم با تمام توان برای بهبود اوضاع و شرط های تو کمک کنم". سادات نیز تا پایان، حسن نیت خود را نشان داد. هزینه این شکست برای او بسیار گران تمام شد و این اتفاقی بود که افتاد.
تجربه مذاکرات روحانی و درس های آن
با وجود سیل پیش بینی ها، مقاله ها، نوشته ها و برگزاری همایش ها در سراسر جهان درباره نزدیک بودن دستیابی به توافقی جامع میان ایران و غرب یا به عبارت صحیح تر، میان تهران و واشنگتن که دگرگون کننده چهره منطقه است، به نظر می رسد این پیش بینی بیشتر بر آرزو ها تا واقعیت ها استناد دارد. درست است منافع آمریکا در خاورمیانه با امضای این توافق تامین می شود، اما این مسئله نیز درست است که لابی صهیونیستی بسیار بیشتر از آنچه دیگران در سراسر جهان گمان می کنند نفوذ دارد. پژوهش های بسیاری به شرح دقیق اهمیت و تاثیرگذاری این لابی در معادلات تصمیم سازی در آمریکا پرداخته است. شاید کتاب لابی صهیونیستی نوشته جان میرشهایمر برجسته ترین این پژوهش ها باشد. فراتر از این، دولت اوباما فشاری برای دستیابی به توافق جامع با ایران احساس نمی کند، زیرا در چارچوب و قالب مذاکرات کنونی بدون پرداخت هزینه ای قابل توجه و یا بدون رویارویی واقعی با اسرائیل به بیشتر آنچه از تهران می خواهد دست می یابد. علت این است که چارچوب زمانی برای مذاکراتی که در آن تحریم های اقتصادی به طور کامل لغو شود مشخص نشده است. این مسئله باعث می شود ایران در مدت مذاکرات دائما در وضعیت اثبات حسن نیت قرار داشته باشد و چه بسا توافق اولیه که در سال 2013 میان ایران و شش کشور قدرتمند امضا شد، مهم ترین گواه این مسئله باشد. روحانی تصور کرد توافق اولیه پلی موقت برای رسیدن به توافق جامع برای او فراهم می کند، اما دولت آمریکا از این توافق به عنوان وسیله ای برای طولانی کردن مذاکرات با هدف کسب امتیازات پی در پی از ایران در چارچوب اثبات حسن نیت استفاده می کند. از این رو، روحانی در مقابل لغو نمادین برخی تحریم ها و نگه داشتن پیکره اصلی آن ها در چارچوب توافق، برنامه غنی سازی را متوقف کرد و امکان توسعه آن را در طول دوره مذاکراتی از میان برد که سقف زمانی برای آن مشخص نشده است. از زمان امضای توافق اولیه تا به امروز مذاکرات به مدت یکسال تمدید شده است و پایانی برای آن متصور نیست، احتمالا به مدت دو سال دیگر، یعنی تا پایان دور دوم ریاست جمهوری اوباما تمدید می شود. در آخرین دور مذاکرات در وین ایران با تمدید مذاکرات موافقت کرد، زیرا هزینه شکست برای روحانی و دولت او زیاد خواهد بود.
چکیده
زمان به نفع مذاکره کننده آمریکایی می گذرد، زیرا تحریم ها اقتصاد ایران را در هم می شکند و هر چقدر مذاکرات طولانی شود ایران در برخورد با خواسته های آمریکا درخصوص غنی سازی و عدم لغو کامل تحریم ها نرمش بیشتری نشان می دهد، حتی اگر مذاکره کننده ایرانی امروز به این مسئله تن ندهد. ایران نیز برای این مسئله که توافق نکردن در حال حاضر تا زمانی که مذاکرات در جریان باشد بهتر از توافق بد است، دلایل خود را دارد. در مقابل، اساس راهبرد مذاکراتی آمریکا مبتنی است بر این که دولت این کشور می تواند دستاوردهای توافق اولیه امضا شده در سال 2013 را که برنامه هسته ای ایران را متوقف می کند حفظ کند و هم زمان اهرمی برای وارد کردن فشار بر اقتصاد ایران در دست داشته باشد. با سقوط قیمت نفت در ماه های گذشته، فشار بر اقتصاد ایران زیاد می شود، این مسئله باعث می شود دولت آمریکا برای مقابله با ایرانی ها در زمان مذاکرات بیشتر آسوده خاطر باشد. راهبرد مذاکراتی آمریکا بر این فرض اساسی مبتنی است که ایران میز مذاکرات هسته ای را ترک نخواهد کرد، در غیر این صورت، مسوولیت شکست به تنهایی متوجه این کشور خواهد شد. روحانی دو گزینه بیشتر پیش رو ندارد: متوقف کردن مذاکرات و بازگشت به غنی سازی در سطوح بالا و پرداخت هزینه سیاسی بالای آن و یا تکرار تجربه انور سادات برای مذاکره بدون سقف زمانی مشخص! به نظر می رسد گزینه سومی قابل تصور نیست