پایگاه شخصی دکتر محمد حسن قدیری ابیانه

در دین اسلام جان هر جاندارى مادامى که عامل ضرر بر انسان ها نباشد، محترم است و این احترام منشأ وضع قوانین حقوقى در باره حیوانات گشته است. برخی از این حقوق عبارتند از:

·         هر جاندارى که در اختیار کسى قرار بگیرد، بایستى وسایل زندگى آن جاندار را تأمین نماید. مواد ضرورى معیشت شامل دارو و دیگر وسایل ادامه حیات نیز مى‏باشد.

·         مقصود از وسایل زندگى، اعم از خوراک و پوشاک و آشامیدنى و مسکن و دارو و... است.

·         اگر حیوان بتواند در مراتع و دیگر جایگاه‏هاى قابل تغذیه، زندگى خود را تأمین نماید، مالک حیوان مى‏تواند آن را براى چریدن و آشامیدن رها کند و اگر حیوان نتواند از آن جایگاه‏ها زندگى خود را تأمین نماید، واجب است مالک، وسایل معیشت حیوان را آماده کند. هم چنین اگر حیوان نتواند به حد کافى تغذیه خود را اداره کند، واجب است مالک بقیه تغذیه او را به حد کفایت تأمین نماید.

·         اگر صاحب حیوان از انجام وظایف فوق خوددارى کرد؛ حاکم [شرع]، نخست او را ارشاد مى‏کند و او را به اداره زندگى حیوان مجبور مى‏سازد.

·         اگر صاحب حیوان از اطاعت حاکم تمرّد نماید، باید حاکم راه‏هاى دیگرى انتخاب کند که حیوان را از فشار زندگى نجات بدهد.

·         در صورت امتناع صاحب حیوان، حاکم مى‏تواند [مقداری] از سایر اموال صاحب حیوان [را] فروخته و معیشت آن [حیوان] را تأمین نماید. و اگر تأمین زندگى حیوان با اجاره دادن آن امکان پذیر باشد، حاکم مى‏تواند آن را به اجاره بدهد.

·         اگر مواد [و غذای مورد نیاز برای] معیشت حیوان در نزد صاحب حیوان وجود نداشته باشد و شخص دیگرى آن مواد را داشته باشد واجب است که صاحب حیوان آن مواد را بخرد.

·         نباید بین مادر و فرزند حیوان جدایی انداخت^[1]

·         اگر جاندار، بچه شیر خوار داشته باشد؛ باید به اندازه کفایت تغذیه بچه، شیر در پستان مادر نگهدارى شود. لذا اگر شیر مادر فقط به اندازه احتیاج تغذیه بچه‏اش بوده باشد، دوشیدن شیر مادر حرام است.

·         نباید شیر را تا آخرش دوشید، زیرا حیوان اذیّت مى‏شود.

·         اگر دوشیدن شیر براى حیوان ضرر داشته باشد، مانند این که حیوان نتواند از تغذیه کافى اشباع شود، حرام است.

·         سزاوار است که کسى که شیر را مى‏دوشد ناخن هاى انگشتانش را بگیرد تا حیوان اذیت نشود.

·         بایستى مقدارى از عسل در کندوى عسل بماند، تا زنبوران گرسنه نمانند.

·         هر گونه آزار حیوان ممنوع است، مانند گذاشتن بار سنگین بر پشتش، و اجبار حیوان به حرکت سریع که موجب اذیت حیوان بوده باشد و زدن حیوان بیش از اندازه احتیاج.

·         دشنام و لعنت به حیوان و زدن به صورت آن، ممنوع است. (امام علی علیه السّلام فرموده است: خدا لعنت کننده کسى است که حیوان را لعنت مى‏کند.)

·         شکار حیوانات براى تفریح و بدون احتیاج حرام است، به همین جهت سفر کسى که براى تفریح به شکار مى‏رود، سفرش معصیت است و باید نماز را تمام بخواند.

·         وادار کردن حیوانات به جنگ با یکدیگر مکروه است. و در صورت اضرار مى‏توان گفت حرام است.

·         شکار جوجه پرندگان در آشیانه مادامى که به پرواز در نیامده است، حرام است، زیرا جوجه در آشیانه در پناه خدا است.

·         به جان یکدیگر انداختن و ایجاد جنگ و درگیری میان حیوانات برای سرگرمی ممنوع است.[2]

·         سیلی زدن به حیوانات ممنوع است..

·         داغ کردن حیوانات ممنوع است.

·         حیوان، شش حق به گردن صاحب خود دارد: هر گاه از آن پیاده شد، علفش دهد. هرگاه از آبى گذشت، آن را آب دهد.  بى‏دلیل آن را نزند.  بیشتر از قدرتش آن را بار نکند.  بیشتر از توانش، آن را راه نبرد و مدّت زیادى، روى آن درنگ نکند .[3]

و اما ماموران دولتی که تصدی حیوانات رابر عهده می گیرند موظفند:

·         میان حیوان و بچه آن جدایى نیاندازد.

·         آن قدر بر پشت حیوان سوار نشود که حیوان به مشقت بیفتد؛ لذا باید براى سوار شدن از همه آن حیوانات، با عدالت بهره بردارى کند. ملاک این ماده شامل بار نیز مى‏شود،

·         نباید آن قدر بار سنگین بر پشت حیوان حمل کند که حیوان به زحمت بیفتد و باید بار را با دیگر حیوانات تعدیل نماید.

·         اگر حیوانى خسته و درمانده باشد، باید براى آن حیوان آسایش بدهد.

·         در هر چند ساعت مناسب، آنها را براى استراحت رها کند. [4]

عبادت خدا توسط حیوانات

مطابق با دیدگاه اسلام حیوانات نیز خدا را عبادت می کنند.

·         پیامبر (ص) :به صورت حیوانات نزنید ؛ زیرا آنها حمد و تسبیح خدا مى‏گویند .^[5]

·         پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :چارپایان سالم را سوار شوید و آنها را سالم نگه دارید و آنها را کرسى خطابه و صحبتهاى خود در کوچه‏ها و بازارها نکنید ؛ چه بسا مرکوبى که از سواره‏اش بهتر است و بیشتر از او به یاد خداى تبارک و تعالى اس.^[6]

خواسته حیوانات از خداوند

·         پیامبراکرم(ص): هیچ حیوانی نیست مگر آنکه هر صبحگاه از خداوند می‌خواهد خدایا مالکی به من عطا کن که مرا به علف سیر کند و از آب بنوشاند و بیش از طاقتم بر من تکلیف نکند. [7]

پاداش خوش رفتاری با حیوانات

·         پیامبر ^(ص): زنى بدکاره سگى را دید که بر سرچاهى له‏له مى‏زند و کم مانده است از تشنگى بمیرد . او کفش خود را در آورد و آن را به روسرى خود بست و براى آن سگ از چاه آب کشید ؛ پس خداوند گناهان او را به سبب این کار آمرزید .[8]

شکایت حیوانات به خداوند

·         عنه صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و پیامبر ^(ص): هرکس گنجشکى را بى سبب بکشد آن گنجشک در روز قیامت از او به درگاه خدا بنالد و بگوید : پروردگار من ! فلانى مرا نه براى استفاده ، که بى‏سبب کشت . [9]

·         پیامبر (ص) ماده شترى را دید که زانویش بسته شده و جهاز همچنان بر پشت اوست ، پرسید : صاحب آن کجاست؟ به او بگویید خودش را براى دادخواهى (این شتر) در قیامت آماده کند . [10]

عذاب بدرفتاری با حیوانات

·         پیامبر(ص):  لعن الله من مثل بالحیوان؛ «خداوند لعنت کند کسی را که حیوان را مثله کند»

·         از پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)نقل شده که فرمودند «در شبی که به معراج رفته بودم بر آتش جهنم گذری داشتم. زنی را در حال عذاب دیدم. از علت عذاب پرسیدم. گفته شد گربه‌ای را بسته بود و آب و غذایش نمی‌داد و اجازه استفاده از خس ‌خاشاک زمین را هم به او نمی‌داد تا گربه به هلاکت رسید. پس خدا به واسطه آن عمل ناشایست عذابش می‌کند».[11]

منع لعن و توهین به حیوانات

·         امیرالمؤمنین فرمودنده است: «خدا لعنت کننده کسی است که حیوان را لعنت کند».

همچنین، دشنام و لعنت به حیوان و زدن به صورت آن ممنوع است. لاتضـر بوا الدواب علی وجوهها فانها تسبح بحمدالله؛ «به صورت حیوانات نزنید که همانا آنها پروردگارشان را تسبیح می‌کنند»[12].

فایده شپش

·         امام صادق ^(ع) :خداوند عزّ و جل با نعمت دانـه، (گـنـدم و...) بـر بندگانش منت نهاد و شپش را آفت آن قرار داد. و اگر نه چنین بود، زمامداران، آن را نیز همچون زر و سیم مى‏اندوختند .[13]