پایگاه شخصی دکتر محمد حسن قدیری ابیانه

 در مبحث دیدگاه اسلام، برخی از فرمایشات معصومین (ع) مورد استناد قرار گرفته است. شناخت دیدگاه اسلام از چند جهت دارای اهمیّت است، از جمله از جهت شناخت بعد فرهنگی در محیط ملی. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر محوریت اسلام در همه قوانین، ضوابط و رفتارهای جمهوری اسلامی ایران تاکید کرده است.

مرحوم کلینى ‏رحمه‌الله علیه در اصول کافى ابوابى را با این عناوین آورده است: ^([1])

 "شاد نمودن مؤمن"، "برآوردن خواسته‏هاى مؤمن"، "تلاش در راستاى رفع نیازمندی‏هاى مؤمن". " حلّ مشکلات مؤمن" که همگى درباره خدمت به مردم و حاکى از ارزش نعمت و قدرت است و هنگامى این ارزش معناى واقعى خود را پیدا می‏کند که خدمت‌گزاران، تمام کوشش خود را براى حل مشکلات آحاد جامعه بکار گیرند و در خدمت مردم باشند وگرنه، ریاست و پست و مقام از منظر اسلام هیچ ارزشى ندارد!

از بیانات نورانى معصومین علیهم‌السلام اهمیّت خدمت به مردم به خوبى آشکار است و مسئولان و کارکنان نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران باید پیوسته شکرگزار این نعمت خداوند سبحان باشند که در موقعیتى قرار گرفته‏اند که می‏توانند با کارگشایی، در رفع نیازهاى مردم بکوشند و غمى را از دل‏ها زدوده، خاطرى را شاد کنند و به فریاد مظلومى برسند. این توفیقى است که خداوند شامل حال کارگزاران متعهد می‏کند و مشمول این فرمایش پیامبر اکرم ‏صلى الله علیه و آله خواهند شد که:

 هر گاه خداوند به بنده ‏اى اراده خیرى بنماید، درخواست‏ها و نیازهاى مردم را به سوى او روانه سازد. ^([2]) و هر که مؤمنى را خوشحال کند قطعاً مرا خوشحال کرده و هر که مرا خوشحال کند، خدا را راضى نموده است با ذکر آیات و روایات و احادیث دیدگاه اسلام مورد بررسی قرار داده و ملاحظاتی مورد تاکید قرار گرفته است.

قرآن: گشودن بال و پر برای مؤمنین

قال اللَّه تعالی: وَاخْفِضْ جَنَاحَک لِمَنْ اِتَّبَعَک مِنَ الْمُؤْمِنینَ

[‌اى پیامبر! ] بال و پر خود را براى مؤمنانى که از تو پیروى می‏کنند بگستر. _{(سوره شعرا، آیه 215)}

ملاحظات: کلمه "خَفْضِ جَناح" در قرآن سه مرتبه و در سه سوره به کار رفته است: یکى آیه فوق، دوم در سوره حجر، آیه 88 و سوم در سوره اسراءِ آیه 24 و همه موارد درباره محبت و مهرورزى با مردم و به ویژه نسبت به مؤمنین است. در حقیقت عطوفت و مهربانى با انسان‌ها یکى از ارزش‏هاى اسلامى است و مخاطب این آیات همه انبیا و زمامداران و خادمین به جوامع بشرى هستند که همواره باید بالِ رحمت و عدالت خود را بر سر مردم بگسترانند و مردم از بزرگ و کوچک، فقیر و غنی، از هر قشر و گروه بویژه محرومین و مستضعفین از رحمت اسلامى رهبران جامعه برخوردار باشند.

محبّت به مردم

 قال علی ‏علیه‌السلام:

 وَ اشْعِرْ قَلْبَک الرَّحْمَه لِلرَّعِیه وَ الْمَحَبَّه لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ وَ لاَ تَکُونَنَّ عَلَیهمْ سَبُعاً ضارِیاً تَغْتَنِمْ اَکْلَهُمْ فَاِنَّهُمْ صِنْفانِ: اِمَّا اَخٌ لَک فِى الدِّینِ وَ اِمَّا نَظیرٌ لَک فِى الْخَلْقِ.

 امام علی‏ علیه‌السلام فرمود:

 اى مالک! قلبت را مملو از رحمت، محبت و لطف به مردم کن، مبادا نسبت به آنان چون حیوان شکارى باشى که خوردنشان را غنیمت شماری؛ چرا که آنان دو دسته‏اند، یا برادر دینى تو هستند و یا در آفرینش مانند تو هستند. ^([3])

ملاحظات: رفتار هر کارگزار حکومتی با مردم باید به شیوه فوق باشد. یعنی مملو از رحمت، محبت و لطف.

خدمت به مددجویان

 قال الصادق‏علیه‌السلام:

 وَ یحَک اَلَمْ تَسْمَعْ فُلاَناً وَ نَحْنُ بِقُرْبِ الْجُحْفَه وَ هُوَ یقُولُ لَکَ: اِحْمِلْنى عَلى قَدْرِ میلٍ، فَقَدْ وَاللَّهِ عَییتُ، وَ اللَّهِ مَا رَفَعْتَ بِهِ رَأساً لَقَدِاسْتَخْفَفْتَ بِهِ وَ مَنِ اسْتَخَفَّ مُؤْمِناً فَبِنا اِسْتَخَفَّ وَضَیعَ حُرْمَه اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ

 امام صادق‏ علیه‌السلام به مردى فرمود:

 چرا ما را تحقیر می‏کنی؟ آن مرد گفت: پناه می‏برم به خدا از این که شما و یا امرى از امور شما را سبک بشمارم، پس حضرت به او چنین پاسخ داد:

 واى بر تو، آیا نداى آن آقایى را که نزدیک جُحْفِه از تو کمک خواست که او را به اندازه یک میل (برابر 2 کیلومتر) بر مرکبت سوار نمایى و او به خدا سوگند یاد کرد که خسته و وامانده شده است؛ نشنیدی؟ به خدا سوگند! تو حتى سرت را بلند نکردى و او را تحقیر کردی، هر کس مؤمنى را خوار کند ما را تحقیر کرده و حرمت الهى را شکسته است. ^([4])

ملاحظات: برخورد تحقیرآمیز با ارباب‌رجوع باید در حد شکستن حرمت الهی مورد مواخذه قرار گیرد.

آداب درخواست کمک

 ...وَ جَاءَ رجل من‏الانصار یرید أن یسأله حاجه

فقال‏الحسین‏علیه‌السلام:

 «یا أخَاالْاَنْصار صُنْ وَجْهَک عَنْ بَذْلَه الْمَسْأَلَه وَ ارْفَعْ حَاجَتَک فِى رُقْعَه، فَإِنّى آتٍ فیها ما سارَّک اِنْ شَاءَاللَّهُ.»

 ... مردى از انصار محضر امام حسین‏ علیه‌السلام شرفیاب شد و تصمیم داشت که حاجتش را با امام علیه‌السلام مطرح کند. حضرت به او فرمود:

 اى برادر انصاری! آبروى خود را حفظ کن و درخواست خود را شفاهى و رو در رو مطرح نکن، بلکه حاجتت را در نامه‏اى بنویس و بیاور تا من آنچه در نامه نوشته‏اى و سبب خوشحالى تو می‏شود به خواست خدا بر آورده سازم. ^([5])

شاید افرادى در محضر امام ‏علیه‌السلام بوده‏اند که امام حسین‏ علیه‌السلام نخواسته این مرد انصاری، حضورى درخواست خود را نزد آنان بیان کند و حضرت خواسته است شأن و منزلت او محفوظ بماند و یا امام‏ علیه‌السلام با این دستورالعمل خواسته است به پیروان خود آموزش دهد که اگر زمانى حاجتمند شدید و خواستید به کسى رو بیندازید، کتباً به طرف مقابل حاجت خود را منتقل کنید که اگر زمینه مساعدت برایش فراهم نبود شرمنده نشود.

 سپس آن مرد حاجت خود را نوشته، تحویل امام داد. امام ‏علیه‌السلام حاجت ایشان را برآورده ساخت و فرمود:

 ...وَ لاَ تَرفَعْ حَاجَتَک إِلاَّ اِلى أَحَدٍ ثَلاثَه: اِلى ذى دینٍ، أَوْمُرُؤَه او حَسَبٍ؛ فَأَمَّا ذُوالدّینَ فَیصُونُ دینَهُ وَ أَمّا ذَوالْمُرُؤَه فَإِنَّهُ یسْتَحْبِى لِمُرُؤَتِهِ وَ أَمَّا ذوالْحَسَبٍ فَیعْلَمُ أَنَّک لَمْ تُکْرِمْ وَجْهَک أَنْ تَبْذَلَهُ فِى حَاجَتِک فَهُوَ یصُونُ وَجْهَک أَنْ یرُدّک بِغَیرِ قَضَاءِ حاجَتِکَ.

 امام حسین‏ علیه‌‍‌السلام فرمود:

 تقاضاى خود را به جز با افرادى که این ویژگی‌ها را دارند، مطرح مکن: متدین، جوانمرد، شرافتمند. دین‌دار، دین خود را (با برطرف کردن حاجت تو) حفظ می‏کند؛ جوانمرد، غیرتش نمی‏گذارد که دست خالى برگردی؛ و شرافتمند، درک می‏کند که تو با رو انداختن نزد او، از آبرویت مایه گذاشته‏ای. از این جهت در حفظ آبرویت و برآورده شدن درخواستت، کوشش می‏کند. ^[6]

 ملاحظات: از حدیث فوق این‌گونه استنباط می‌شود که اولاً نظام پاسخگویی به تقاضاهای مکتوب باید در سیستم اداری تقویت و برقرار شود. ثانیاً، بر طرح تقاضاها با افراد دین‌دار، جوانمرد و شرافتمند تاکید شده است. پس باید در ادارات، کسانی بر امور ارتباط با ارباب‌رجوع گمارده شوند که خصوصیات فوق را داشته باشند تا مردم بتوانند مطالبات و تقاضاهای خود را با آن‌ها مطرح کنند. ضمناً محیط اداری باید به گونه‌ای طراحی گردد، که ارباب‌رجوع ناچار نباشد تقاضای کمک را در حضور دیگران مطرح کند. رعایت این اصل در سازمان‌هایی که مسئول مساعدت به نیازمندان هستند از اهمیّت بالایی برخوردار است، تا متقاضیان نزد دیگران احساس حقارت نکنند.

اصل انضباط کاری و سرعت در انجام امور

امیر مؤمنان ^(ع) در عهدنامه مالک اشتر به او مکرر سفارش کرده است که به گونه‌ای عمل نماید که انضباط کاری حفظ شود و از جمله سفارش نموده است:

( و آمض لکل یوم عمله، فمن لکل یوم ما فیه )

کار هر روز را در همان روز انجام ده، زیرا هر روز کاری مخصوص به خود دارد.

سرعت در برآوردن تقاضای مردم

قال علی ‏علیه‌السلام:

 لَا یسْتَقِیمُ قَضاءُ الْحَوَائِجِ اِلاَّ بِثَلاثٍ: بِاِسْتِصْغارِها لِتَعْظُمَ، وَ بِاِسْتِکْتامِهَا لِتَظْهَرَ، وَ بِتَعْجیلِهَا لِتَهْنَأ

 امام علی ‏علیه‌السلام فرمود:

 برطرف کردن نیازهاى مردم پایدار نیست مگر به سه چیز:

 1 - کوچک شمردن خدمت تا خود بزرگ نماید؛

 2 - پنهان داشتن آن تا خدا آن را آشکار کند؛

 3 - شتاب در برآوردن نیاز تا براى متقاضى مسرت‌بخش باشد. ^([7])

  قال علی ‏علیه‌السلام: وَ مِنْهَا اِصْدارُ حاجَاتِ النَّاسِ یوْمَ وُرُدِها عَلَیکَ...

 امام علی ‌‏علیه‌السلام به مالک اشتر می‏فرماید:

 از وظایف اختصاصى شما [دولتمردان] است که حاجات مردم را در همان روز که به اطـّلاع شما می‏رسد، مرتفع سازید... ^([8])

ملاحظات: سرعت عمل در انجام امور ارباب‌رجوع باید سرلوحه برنامه‌ریزی همه دستگاه‌های دولتی و ملاک مهمی در ارزیابی عملکردها باشد.

کوشش در خدمت رسانی

  قال رسول‏اللَّه ‏صلى الله علیه و آله:

 مَنْ سَعى فى حَاجَه اَخیهِ الْمُؤْمِنِ فَکَأنَّماَ عَبَدَاللَّهَ تِسْعَه اَلَافَ سَنَه صَائِماً نَهَارَهُ، قَائِماً لَیلَهُ.

 پیامبر اکرم صلی الله علیه و آ له فرمود:

 هر که براى رفع حاجت برادر مؤمن خود کوشش کند مانند این است که نه هزار سال خداوند سبحان را پرستش کرده است در حالى که روزها روزه بوده و شب‏ها شب‌زنده‌داری کرد.^([9])

اُسوِه خدمتگزاران

  قال علی ‏علیه‌السلام:

 مَا خَرَجْتُ اِلاَّ لِأُعینَ مَظْلوُماً أَوْ أُغِیثَ مَلْهُوفاً

 سعدبن قیس همدانى دید امام علی ‏علیه‌السلام در هواى گرم، کنار دیوارى ایستاده است. از حضرت پرسید: چرا در این هواى گرم این جا ایستاده‏اید؟ امام فرمود: در این هنگام از گرماى روز از محل استراحت خارج نشدم، مگر براى این که مظلومى را یارى دهم و گرفتارى را پناهگاه باشم. ^([10])

 ملاحظات: از گفتگوى حضرت با سعدبن قیس، اهمیّت خدمت‏رسانى به مردم به خوبى روشن است که بالاترین مسئول جامعه در خدمتگزاری به مردم، آسایش و عافیت‏طلبى را رها کرده است و گرماى طاقت‏فرساى کوفه را به جان خریده است تا دادرس مظلومان و پناه بی‏پناهان باشد و عمل او اُسوه همه زمامداران جهان قرار گیرد.

از حدیث فوق می‌توان این دستورالعمل اداری را استخراج کرد که انجام مأموریت‌های خارج از اداره برای انجام امور ارباب‌رجوع باید مورد توجّه قرار گیرد.

فرار از خدمت رسانی

  قال علی ‏علیه‌السلام: د اَیما وَالٍ إِحْتَجَبَ عَنْ حَوائِجِ النَّاسِ اِحْتَجَبَ اللَّهُ یومَ الْقِیامَه عَنْ حَوَائِجِهِ

 امام علی ‏علیه‌السلام فرمود: هر خدمتگزاری (حکمرانی) خود را از انجام نیازهاى مردم دور نگه دارد؛ خداوند در روز قیامت به نیازهاى وى رسیدگى نمی‏کند. ^([11])

اسلام عزیز نه‏ تنها به مسئولان و دست‏اندرکاران نظام اسلامى توصیه به ارتباط مستقیم با مردم دارد؛ بلکه به این مهم اشاره دارد که، هنگام آگاهى یکى از شما از نیازمندی‏هاى مردم قبل از اینکه آنان از شما درخواست کمک کنند، حاجت آن‏ها را برآورده سازید.^([12])

 ملاحظات: از مطلب فوق می‌توان نتیجه گرفت برای کشف نیازهای مردم مکانیسم‌هایی باید ایجاد شود و نباید به انتظار نشست تا آن‌ها خود بیایند و مشکلات را بیان کنند.

خدمت رسانی، کفاره گناهان

امام صادق علیه‌السلام می‏فرمایند:

 هر که بتواند مستقیم یا با واسطه، مشکل مؤمنى را حل کند و از انجام آن خوددارى کند، خداوند عزّوجلّ در قیامت او را با چهره‏اى سیاه، چشمانى کبود و دست‏هاى بسته به گردن، سرپا نگه می‏دارد. پس اعلام می‏شود که این همان خائنى است که به خدا و پیغمبر خیانت کرده، سپس فرمان می‏رسد که او را به آتش افکنند. ^([13])

 ملاحظات: کارکنانی که از انجام امور ارباب‌رجوع خودداری می‌کنند و در انجام وظایف خود کوتاهی می‌نمایند و موجبات نارضایتی ارباب‌رجوع را فراهم می‌آورند، باید مورد مجازات سخت قرار گیرند.

پیروان واقعى ولایت

  قال الصادق‏علیه‌السلام:

 مَا امَنَ بِاللَّهِ وَ لاَ بِمُحَمَّدٍ وَ لاَ بِعَلٍّى مَنْ اِذا اَتاهُ اَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فى حاجَه لَمْ یضْحَک فِى وَجْهِهِ فَاِنْ کَانَتْ حَاجَتُهُ عِنْدَهُ سارَعَ اِلى قَضائِها وَ اِنْ لَمْ یکُنْ عِنْدَهُ تَکَلَّفَ مِنْ عِنْدِ غَیرِهِ حَتَّى یقْضَیها لَهُ، فَاِذا کانَ بِخَلافِ مَا وَصْفتُهُ فَلا وِلایه بَینَنَا وَ بَینَهُ.

 امام صادق‏ علیه‌السلام فرمود:

 به خدا و محمد صلی الله علیه و آ له و علی ‏علیه‌السلام ایمان نیاورده است کسى که در هنگام نیاز برادر مؤمنش با خوش‌رویی با او برخورد نکند؛ پس اگر توان دارد احتیاج او را شخصاً برطرف نماید و اگر قادر نیست با کمک دیگرى مشکل او را حل کند؛ اگر نسبت به تقاضاى برادر مؤمنى بی‏تفاوت باشد و به درخواست او عمل نکند پس بین ما و او ولایت اهل بیت علیهم‌السلام نخواهد بود. ^([14])

 ملاحظات: در ادبیات و فرهنگ اداری ایران این عبارت خطاب به ارباب‌رجوع رایج است که " این مشکل شما است". بر اساس حدیث فوق باید این عبارت از مکالمات و فرهنگ اداری ایران رخت بر بندد. مشکل مردم را مشکل خود دانستن و تلاش برای حل مشکل و خوش‌رویی با مردم وظیفه کارکنان دولتی است. بنابراین در انتخاب افرادی که رابط بین دستگاه مربوطه با مردم هستند باید افراد خوش اخلاق گزینش شوند.

برخورد با زیردستان

  قال الصادق‏علیه‌السلام: مَنْ مَشى فى حاجَه اَخیهِ الْمُؤْمِنِ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ عَشْرَ حَسَناتٍ وَ رَفَعَ لَهُ عَشْرَ دَرَجاتٍ وَ حَطَّ عَنْهُ عَشْرَ سَیئاتٍ وَ اَعْطاهُ عَشْرَ شَفاعاتٍ

 امام صادق‏ علیه‌السلام فرمود:

 کسى که براى برطرف کردن نیاز برادر مؤمن خود گام بردارد؛ خداى سبحان براى او ده حسنه می‏نویسد و مقام او را ده درجه بالا می‏برد و از ده گناه او می‏گذرد و شفاعت ده نفر را از او می‏پذیرد. ^([15])

پیشواى هفتم در این باره فرموده است: خداوند روى زمین مخلوقاتى دارد که براى برآوردن نیازهاى مردم تلاش می‏کنند، ایشان در قیامت در امنیّت قرار دارند.^([16])

ملاحظات: انجام فعالیت لازم برای برطرف کردن خواسته‌های مردم و ارباب‌رجوع باید از ملاک‌های اداری برای ارتقای مقام و یا تخفیف در جرایم باشد.

توجه به محرومان

 قال علی ‏علیه‌السلام: اَللَّه اَللَّه فى الطَّبَقَه السُّفْلى مِنَ الَّذینَ لا حیلَه لَهُمْ مِنَ الْمَساکینِ وَ الْمُحْتاجینَ وَ اَهْلُ البُؤسى وَ اَلْزَّمْنی.

 امام علی علیه‌السلام به مالک اشتر فرمود:

 خدا را! خدا را! در مورد طبقه پایین جامعه[در نظر بگیر]؛ آن محرومان، تهى دستان، نیازمندان و گرفتارانى که در سختی‏ها [هنگام گرانى و تورّم درآمدى برای] امرار معاش و هیچ راه فرارى از گرفتاری‏ها ندارند. ^([17])

تقدم قانون بر پارتی‏بازی

 قال علی ‏علیه‌السلام: أَحِبَّ لِعامَّه رَعِیتِک ما تُحِبُّ لِنَفْسِک وَ أَهْل بَیتِک وَ اکْرَهْ لَهُمْ ما تَکْرَهُ لِنَفْسِک وَ اَهْلِ بَیتِک، فَاِنَّ ذلِک أَوجَبُ لِلْحُجَّه وَ أَصْلَحُ لِلرَّعِیه.

 امام علی ‏علیه‌السلام به محمد بن ابى بکر چنین فرمود: براى عموم زیردستانت دوست بدار آن چه را که براى خود و خانواده‏ات می‏پسندی، و براى دیگران نپسند آن چه را که براى خود و خانواده‏ات نمی‏پسندی؛ این موضوع، براى سرپرست و خدمتگزار دلیل محکم و براى زیردست، سازنده‏تر است. ^([18])

    ملاحظات: توصیه به رعایت ضوابط بجاى روابط، از جمله موضوعاتى است که رهبران مکتب حیات‌بخش اسلام به آن سفارش کرده‏اند؛ اما مع‏الاسف عاملین به این دستور یا اندک هستند یا فقط به شعار بسنده کرده و یا این‌گونه توصیه‏ها را فراموش کرده‏اند.

رعایت حقوق شهروندان

ج

قال علی ‏علیه‌السلام: وَ اخْفِضْ لِلرَّعِیه جَناحَک، وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَک، وَ أَلِنْ لَّهُمْ جانِبَک وَ وَاسِ بَینَهُمْ فِى اللَّحْظَه وَ النَّظْرَه وَ الْاِشارَه وَ التَّحِیه حَتَّى لا یطْمَعَ الْعُظَماءُ فى حَیفِک، وَ لاَ ییأَسَ الضُّعَفاءُ مِنْ عَدْلِکَ.

 امام علی ‏علیه‌السلام به یکى از کارگزاران خود چنین می‏نویسد: در برابر مردمى که در حوزه مسئولیت کارى تواند پَر و بالت را بگستر و با آنان گشاده رو و فروتن باش، و همه را با یک چشم نگاه کن ) مساوات را رعایت کن (در اشاره نمودن و جواب دادن سلام با همه یکسان برخورد کن، تا نفوذ دارانِ فرصت طلب، در تبعیض طمع نورزند و بیچارگان از عدالت تو مأیوس نشوند. ^([19])

ملاحظات: بر گشاده رویی با ارباب‌رجوع و فروتنی با آنان و رعایت مساوات و عدم تبعیض تاکید شده است.

رفتار با ارباب‌رجوعِ محروم

این فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آ له [ نسبت به ارباب‌رجوع را ] باید مورد توجّه قرار دهیم که فرموده است:

 از سکوت و بی‏توجهى اهانت‏آمیز بپرهیزید؛ اگر یکى از شماها مسئولیت اداره جامعه را داشته باشد، آن گاه زنان بی‏سرپرست، یتیم و مسکین به شما مراجعه کنند و شما بگویید: منتظر باش تا به نامه و درخواستت رسیدگى کنم و آن‌ها را به ذلت و خوارى واگذارید و درخواستشان را انجام ندهید و حتى چیزى نگویید که بروند (یا بمانند، یعنى آن‌ها را پشت در بسته معطل کنید و هیچ توجهى به آن‌ها نکنید) و سپس فردى ثروتمند و موقعیت دارى بیاید، بلافاصله او را در کنار خود بنشانید و از درخواست او سؤال کنید و دستور دهید سریع به کار او رسیدگى کنند. (در حق ضعفا ستم روا داشته‏اید) ^([20])

ملاحظات: آرى پیامبر عظیم‏الشأن چنین برخورد ناعادلانه‏اى را نمی‏پسندد و با آن شدیداً برخورد می‏کند؛ زیرا از منظر اسلام، پیشرفت حکومت‏ها و موفقیت آن‌ها در سایه توجّه به حقوق محرومان و سعادت خدمتگزاران، مرهون رسیدگى به نیازهاى آحاد جامعه است، باید توجّه داشت که مهم‏ترین پشتوانه خدمتگزاران و مدیران در پیشبرد آرمان بزرگ انقلاب و اسلام عزیز حمایت‏هاى مردمى و علاقه قلبى مردم نسبت به دولت‌مردان است و این حمایت در صورتى محفوظ می‏ماند که مسئولان نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران، ارتباط خود را با مردم حفظ کنند.

حکومت و خدمت

 قال رسول‏اللَّه ‏صلى الله علیه و آ له: أَبْلِغُونى حَاجَه مَنْ لاَ یسْتَطیعُ اِبْلاَغَ حَاجَتِهِ، فَاِنَّهُ مَنْ اَبْلَغَ سُلْطَاناً حَاجَه مَنْ لاَ یسْتَطیعُ إِبْلاَغَها، ثَبَّتَ اللَّهُ قَدَمَیهِ عَلَى الصِّرَاطِ یوْمَ الْقِیامَه.

 پیامبر اکرم صلی الله علیه و آ له فرمود: درخواست نیازمندى را که خودش نمی‏تواند آن را ابلاغ کند به من برسانید. و هر که تقاضاى درمانده‏اى را به مسئولى برساند در حالى که نیازمند، خودش از رساندن نامه‏اش ناتوان است؛ خداوند خدمت‏رسان را در روز قیامت بر صراط ثابت قدم نماید. ^([21])

 ملاحظات: از مشکلات مهم کشور ما این است که نیازمندترها و محروم‌ترها به دلایل مختلف از ارتباط با ادارات و امکان عملی طرح تقاضاهای خود با مسئولان عاجز هستند. بلکه در بسیاری از موارد از نوع تسهیلاتی که در نظر گرفته شده نیز بی اطـّلاعند. حکومت باید در جهت کمک به محرومین که در خدمت رسانی در اولویت نیز باید باشند چاره‌ای بیندیشد. بنابراین موکول نکردن ارائه خدمات به طرح درخواست آن‌ها و پیدا کردن راه حل‌هایی برای رفع مشکل محرومین از ضروریات است.

ملاقات عمومى با مردم

قال علی ‏علیه‌السلام: ...وَاجْعَلْ لِذَوِى الْحاجاتِ مِنْک قِسْماً تُفَرِّغُ لَهُمْ فیهِ شَخْصَک وَ تَجْلِسُ لَهُمْ مَجْلِساً عامّاً فَتَتَواضَعُ فیهِ للَّهِِ الَّذى خَلَقَک وَ تُقْعِدُ عَنْهُمْ جُنْدَک وَ اَعْوانَک مِنْ اَحْراسِک وَ شُرَطِک حَتَّى یکَلِّمَک مُتَکَلِّمُهُمْ غَیرَ مُتَتَعْتِعٍ.

 امام علی ‏علیه‌السلام در قسمتى از بخشنامه خود به مالک اشتر چنین فرمان داده است: ...و براى ارباب‌رجوع از اوقات خود ساعاتى را اختصاص ده که شخصاً با آنان ملاقات عمومى داشته باشی، پس براى خدا در این ملاقات‏ها تواضع نما. محافظان و نگهبان مسلح را از آنان دور ساز تا فردى که می‏خواهد مشکلش را با تو شفاف مطرح کند بدون ترس و لکنت زبان، سخنش را بیان نماید. ^([22])

 ملاحظات: از این فرمان استنباط می‌شود که باید مکانی که ارباب‌رجوع در خواست‌های خود را با ادارات بویژه دستگاه‌های مسئول دادن کمک به فقرا و ... مطرح می‌کنند به نحوی باشد که متقاضی مجبور نباشد خواسته خود را در حضور دیگران مطرح نموده و احساس تحقیر کند.

خدمت‏ رسانى به کارمندان

  قال علی ‏علیه‌السلام: وَ ابْعَثِ الْعُیونَ مِنْ اَهْلِ الصِّدْقِ وَ الْوَفاءِ عَلَیهمْ، فَاِنَّ تَعاهُدَک فِى السِّرِّ لِأُمُورِهِمْ حَدْوَه لَهُمْ، عَلى اِسْتِعْمالِ الْأَمانَه وَ الرِّفْقِ بِالرَّعیه...

 امام علی ‏علیه‌السلام به مالک اشتر فرمود: مأمورانى براى نظارت بر عملکرد کارمندانت بگمار؛ این مأموران باید راستگو و با وفا باشند تا حقایق را به تو دقیقاً اطـّلاع دهند؛ زیرا بازرسى مداوم و پنهانى از آن‌ها، سبب می‏شود که کارمندان تو به امانت‌داری و مدارا کردن با مردم ترغیب شوند... ضمناً در گزینش کارمندانت بیندیش و پس از آزمایش به کارشان بگمار، با میل شخصى و بدون مشورت با دیگران، آنان را به کارهاى مختلف وادار نکن. سپس روزى فراوان بر آنان ارزانى دار، که با گرفتن حقوق و مزایاى کافى در اصلاح امور خود و خانواده‏شان بکوشند و به بیت‏المال دست‏درازى نکنند.^[23]

 ملاحظات: در اینجا بر اهمیّت مدارا کردن اشاره شده و بر برقراری بازرسی مداوم و پنهانی برای اطمینان از رعایت آن تاکید گردیده است. بنابراین مدیریت‌ها باید بر رفتار کارکنان با ارباب‌رجوع نظارت و حساسیت ویژه داشته باشند.

عوامل جلب خوش‏بینی

 قال علی ‏علیه‌السلام: وَ اعْلَمْ أنَّهُ لَیسَ شَی‏ءٌ بِأَدْعى إِلى حُسْنِ ظَنٍّ والٍ بِرَعِیتِهِ مِنْ إِحْسانِهِ إِلَیهِمْ وَ تَخْفیفِهِ الْمَؤُوناتِ عَلَیهِمْ، وَ تَرْکَ‏اسْتِکْراهِهِ إِیاهُمْ عَلى مَا لَیسَ لَهُ قَبْلَهُمْ، فَلَیکُنْ مِنْک فى ذَلِک أَمْرٌ یجْتَمِعُ لَک بِهِ حُسْنُ الظَنٍّ بِرَعِیتِکَ.

 امام علی ‏علیه‌السلام به مالک اشتر فرمود: این را بدان که در جلب خوش‏بینى مسئولان نسبت به کارمندان و زیر دستان و شهروندان، چیزى کارسازتر از خدمت به آنان و کاستن هزینه‏هاى زندگی‌شان و حذف تحمیل‏ها نیست. پس در این صورت سیاستى پیشه کن که با تکیه بر آن خوش‏بینى و اعتماد به همکارانت فراهم شود. ^([24])

ملاحظات: خدمت به مردم، کاستن از هزینه‌های زندگی مردم، و حذف تحمیل‌ها بر مردم توصیه شده است.

آفات خدمت رسانی

 قال علی ‏علیه‌السلام: اِیاک وَ الْمَنَّ عَلى رَعِیتِک بِاِحْسانِک، أَوِالتَّزَیدَ فیمَا کَانَ مِنْ فِعْلِک، اَوْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبَعَ مَوعِدَک بِخُلْفِک فَأِنَّ الْمَنَّ یبْطِلُ الْأِحْسَانَ وَالتَّزَیدَ یذْهَبُ بِنُورِ اَلْحَقِّ، وَالْخُلْفَ یوجِبُ الْمَقْتَ عِندَاللَّهِ وَالنَّاسِ. قالَ‏اللَّهُ تَعَالَی: کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَاللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لاَ تَفْعَلُونَ.

 امام علی ‏علیه‌السلام به مالک اشتر فرمود: مبادا مردم را وام دار خدمت‏هاى خود بدانی؛ یا در مورد گزارشِ کارهایت درباره آنچه را انجام نداده‏ای، [آمار کذب ارائه دهی] یا به وعده‏هاى خود پشت پا بزنی؛ زیرا که منت نهادن، خدمت رسانى را بی‏ارزش می‏کند و گزافه‏گویی، فروغ حق را بی‏رنگ می‏سازد و خلف وعده، خشم خدا و خلق را برمی‏انگیزد. خداوند متعال فرموده است: گناه و عداوتِ بزرگى است در نزد من که مطلبى را بگویید که به آن عمل نمی‏کنید. ^([25])

ملاحظات: یکى از عوامل موفقیت مسئولان نظام، داشتن پایگاه مردمى است و این اعتماد در سایه عمل به وعده‏ها و راستگویى با آحاد جامعه به دست می‏آید. هرگونه خلف وعده اعتماد عمومى را از آنان سلب می‏کند و گناه بزرگی محسوب می‌گردد. لذا مسئولان باید از دادن وعده خدماتی که امکانش را ندارند پرهیز کنند.

جمع بندی مبحث دیدگاه اسلام

آموزه‌های اسلام که راه‌گشای حل بسیاری از معضلات موجود اداری و فرهنگی کشور است، در صورت رعایت آن توسط حکومت و مردم، موجب تحولی عظیم در وضعیت موجود می‌گردد و اعتقاد مردم به این آموزه‌های دینی، از دیدگاه اصلاح وضعیت موجود و برنامه ریزی برای پیشرفت امور، یک فرصت بزرگ محسوب می‌گردد که از جمله در بعد فرهنگ سازی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

تاکید اسلام که روی آوردن خواسته‌های مردم به کارگزاران و فرصت خدمت رسانی را نعمت بزرگی ارزیابی می‌کند، تاکید بر حقوق مردم و ضرورت انجام کار بی منت، تسریع در امور و رعایت منافع مردم و سایر رهنمودها همگی می‌توانند نه تنها محورهایی برای بکارگیری آن در فرهنگ سازی باشند، بلکه رعایت این رهنمودهای اسلامی در برنامه ریزی‌های مدیریتی و بهبود وضعیت اداری امری ضروری و کارگشا است، بویژه که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز بر محوریت اسلام در همه امور تاکید نموده است

با توجّه به نقش رهبریت نظام در اداره امور کشور ضروری است نگاهی به مواضع حضرت امام (ره) و مقام معظم رهبری با موضوعاتی که به نحوی با موارد مطرح در این کتاب ارتباط پیدا می‌کنند داشته باشیم.

 برای دانلود کل کتاب روی لینک زیر کلیک فرمایید:

http://bayanbox.ir/info/5965385482240382721/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C