باسمه تعالی
نامه سری به خاتمی در سال
1376 در مورد یارانه ها
محمد حسن قدیری ابیانه
کارشناس عالی مدیریت استراتژیک
www.ghadiri.ir
من در سه سال پایانی دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی معاون
دفتر ایشان در امور ارتباطات و تبلیغات دولت بودم. وقتی خاتمی به ریاست جمهوری
رسید نیز تا زمانی که ابطحی به ریاست دفتر برگزیده شود کماکان در این سمت باقی
ماندم و با آمدن وی اولین معاونی که جایگزین گردید من بودم.
برای خداحافظی با رئیس جمهور جدید با ایشان ملاقات کردم و در
این ملاقات بر ضرورت حذف یارانه ها و اختصاص این مبالغ کلان به توسعه و عمران و
آبادانی کشور تاکید نمودم.
وی گفت سلسله مقالات مرا که در روزنامه اطلاعات تحت عنوان نقدی
بر محو فقر نوشته بودم (طی 30 شماره) همه را خوانده است و آن را قبول دارد و به
خاطر همین هم در تبلیغات انتخاباتی اصلا بر موضوعات اقتصادی تاکید نکرده است.
به او گفتم اگر یارانه ها را هدفمند نسازد طی 4 سال دوره ریاست
جمهوری وی یا هشت سال در دوره بعدی کشور را فقیرتر تحویل رئیس جمهور بعدی خواهد
داد و آمادگی خویش را برای کمک به وی در این راستا اعلام کردم.
با توجه اظهار علاقه وی به عمل به حذف یارانه های سوخت که بعدا
نام هدفمند سازی یارانه ها بر آن نهاده شد، اینجانب به عنوان شخصیت حقیقی اقدام به
تهیه طرحی نمودم که در آن زمان، طبقه بندی سری را برای آن انتخاب کرده و برای
ایشان ارسال نمودم.
از آنجا که طبقه بندی نامه مذکور توسط شخص اینجانب به عنوان
شخصیت حقیقی سری تعیین شده بود و اینک انتشار آن اشکالی ندارد، آن را منتشر می
نمایم و اینکار از نظر حقوقی انتشار اسناد محرمانه دولتی محسوب نمی گردد.
خاتمی در دوران ریاست جمهوری خود هدفمند سازی یارانه ها را به
اجرا در نیاورد، هر چند به دلیل اینکه مجلس ششم عملا در دست وی بود انجام آن
امکانپذیر بود.
خاتمی در پایان دوره ریاست جمهوری خویش از اینکه نتوانسته است
یارانه ها را هدفمند کند اظهار تاسف کرد. اقدامی که خوشبختانه در دولت دکتر احمدی
نژاد عملیاتی شد.
بسمه تعالی
حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای خاتمی
رئیس محترم جمهوری اسلامی ایران
موضوع : پیشنهاد
مراحل مختلف برای اصلاح سیستم پرداخت یارانهئ مواد سوختی و انرژی زا همراه با طرح
تبلیغی آن
با عرض سلام به استحضار میرساند :
در راستای پیشنهاد حذف یارانه سوخت و به کارگیری آن در جهت
مصالح واقعی ملت و کشور پیشنهاد عملی و مرحله ای را با شفافیت یارانه سوخت آغاز
میگردد به پیوست تقدیم می نمایم .
استحضار دارید که نفت مصرفی در داخل به صورت مجانی در اختیار
پالایشگاه ها قرار میگیرد و پالایشگاه ها نیز آنرا در اختیار شرکت پخش فرآورده ها
قرار می دهد . لذا نفت مصرفی در داخل و 11 میلیارد دلار یارانه مواد سوختی و انر‍ی
زا هیچ نمودی در بودجه ی دولت ندارد .
طرح شفافیت یارانه سوختی با درج قیمت نفت تحویلی به پالایشگاه
ها در بودجه کشور و ثبت میزان یارانه (حتی اگر میزان یارانه تغییری نیابد ) در
بودجه و ارائه مبلغ یارانه به شرکت پخش وئبه عنوان مقدمه لازم برای اطلاع افکار
عمومی مطرح گردیده و مراحل تگمیلی و مقدمات لازم برای ورود به آن بویژه از دیدگاه
تبلیغاتی ذکر گردیده است .
گرچه می دانم وقت حضرت عالی ارزش فراوانی دارد و نباید انتظار
داشت گزارش هفت صفحه ای را مطالعه فرمایید ، کیکن اختصار ممکن در آن ملحوظ شده و
مطالعه آنرا برای بررسی راههای گذشتن از آتش اصلاحات پیشنهاد می کنم و معتقدم تمام
امکانات دولت باید برای اجرای ان بسیج شود و بودجه سال 1377 که در دولت در دست
بررسی است بهعترین زمان برای آغاز آن می باشد . اقدامی که جمهوری اسلامی ایرالن را
در جهت مثت به سرعت به پیش خواهد برد .
ضمنا چنانچه دولت بنای حذف یارانه ها نیز نداشته باشد انجام
مراحل اول و دوم را کماکان سودمند می دانم .
با احترام
محمد حسن قدیری
ابیانه
بسمه تعالی
موضوع : پیشنهاد مراحل مختلف برای اصلاح سیستم
ژرداخت یارانه مواد سوختی و انرژی زا
متاستفانه حدود 11 میلیارد دلار یارانه سوخت هیچ انعکاسی در
بودجه ی کشور ندارد و این امر موجب می شود ابعاد آن برای مردم و حتی مسئولین و
کارشناسان و از جمله نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی ، اساتید ، مطبوعات و غیره
روشن نباشد .
تولید نفت کشور حدود 25 میلیارد دلار است که حدود 14 میلیارد
دلار آن صادر گردیده ، در بودجه منظور گردیده ، در بودجه منظور میگردد . لیکن
11میلیارد دلار باقی مانده بدون اینکه در بودجه ثبت شود تحویل پالایشگاه های کشور
میگردد . پالایشگاه ها آن را تصفیه نموده تحویل شرکت پخش فرآورده های نفتی می
نمایند و این شرکت نیز آنر توزیع می کند و فقط اینجاست که بودجه ای محدوددر درآمد
های دولت ثبت می گردد .
پیشنهاد :
پیشنهاد می شود جهت شفافیت یارانه سوخت و بروز آن در بودجه
اقدامات ذیل صورت گیرد .
مرحله اول :
1- وزارت نفت ، نفت خام را با احتساب
قیمت صادراتن آن (با احتساب مر دلار 3000 ریال ) به پالایشگاه های کشور
تحویل داده ، مبلغ حاصله جزو درآمد های دولت محسوب گردد .
2- پالایشگاه ها با احتساب هزینه های
تولید ، نرخ فرآورده ها را براساس قیمت تمام شده و سود عادلانه یا براساس نرخ
صادرات فرآورده ها و یا براساس پیش بینی قیمت صادرات نفت خام در بودجه محاسبه و
آنرا تحویل شرکت پخش فرآورده ها نماید .
3- دولت یارانه مورد نظر را از بودجه دولت
در اختیار شرکت فرآورده ها ی نفتی قرار داده و آن شرکت نیز فرآورده را به قیمت
یارانه ای در اختیار مصرف کنندگان قرار دهد .
مکتنیسم فوق بدون اینکه نیاز به جابجایی دلار یا ریال باشد ،
موجب می گردد ، در آمد ها ، هزینه ها و یارانه ها در بودجه کشور نقش بسته ، امکان
تجزیه و تحلیل بهتر بودجه فراهم گردد.
این مسئله بظاهر یک عملیات بانکی اضافی را برسیستم بانکی و
دستگاه های اداری تحمیل می کند ، ولی براثر شفافیت بودجه ، موجبات افزایش آگاهی
های عمومی فراهم آمده ، تجزیه و تحلیل وضعیت بودجه کشور برای کارشناسان میسر تر می
گردد
4-در جهت شفافیت یارانه ها ، مثل یارانه برق ضرورت دارد در برگ
هزینه ی برق تحویلی به مشترکین ، قیمت واقعی برق مصرفی و میزان یارانه اختصاص
یافته ذکر و مبلغ را مصرف کننده باید بپردازد مشخص گردد .
مثلا در برگ هزینه برق مصرفی نوشته شود :
برق مصرفی مشترک 100000 ریال
یارانه دولتی 80000 ریال
پرداختی توسط مشترک 20000 ریال
5- اقدام فوق در مورد یارانه ها ی سایر کالاها و خدمات نیز
قابل اجرا و بلکه لازم الاجراست و انجام آن پیشنهاد می شود .
مثلا در مورد برگ صورت هزینه آب ، گاز ، و تلفن و ....
همچنین در مورد بلیط های صادره توسط شرکت های هواپیمایی ،
کشتیرانی ، راه آهن ، اتوبوس رانی و.... و نیز برگهای عبور از اتوبان ها قابل
اجراست .
6- درج قیمت های اصلی ، میزان یارانه و قیمت برای مصرف کننده
بر روی بسته بندی ها ی کالاهایی نظیر کره ، پنیر ، شیر ، روغن ، برنج شکر و قند .
7- در مورد محصولاتی نظیر نان ،بنزین ، نفت سفید و گازوئیل نیز
با نصب تابلو هایی در محل فروش به مصرف کنندگان که قیمت واقعی ، میزان یارانه و
قیمت برای مصرف کننده ذکر شده باشد قابل اجراست .
در مورد فرآورده هایی که با نفت کش ها به منازل و ... تحویل
میگردد نیز قیمت ها قابل درج بر روی نفت کش می باشد .
مرحله دوم :
در مرحله دوم باید فرآورده ها به قیمت واقعی عرضه شود و کسانی
که مستحق دریافت یارانه هستند ، یارانه را متناسب با میزان مصرف مجاز از سازمان یا
مرکزی که مسئول اعده وجه به مصرف کنندگان بابت یارانه است دریافت دارند .
به عبارت دیگر با یک دست قیمت واقعی را پرداخت را پرداخت می
کنند و با دست دیگر یارانه را دریافت می دارند .
مثلا کارخانه ای سوخت را به قیمت واقعی دریافت داشته و
وجه آنرا می پردازد و با ارائه رسید به مرکزی در وزارت صنایع مراجعه و وجه مورد
نظر به عنوان یارانه را دریافت می دارد .
یا شرکت واحد مواد سوختی را به قیمت واقعی خریده و سپس یارانه
را از مرکز ویژه ای دریافت می دارد .
مردم نیز پول مواد سوختی را به طور کامل پرداخته و وجه یارانه
آنرا از مراکز ذی ربط دریافت می دارند .
در این مرحله شاید ایجاد مرکزیت واحدی برای پرداخت یارانه
ضروری باشد و شاید وازارت اقتصاد دارایی که مسئول جمع آوری مالیات است ، برای
پرداخت یارانه مناسبتر باشد که این موضوع قابل بررسی است .
مرحله سوم :
تا مرحله سوم ، شیوه امور بدین طریق است که هرکس مصرف بیشتری
داشته باشد ، یارانه بیشتری را به خود اختصاص می دهد .
با توجه به غیر عادلانه بودن روش فوق دولت سقفی را به عنوان
حداکثر سقف یارانه قابل دریافت مشخص می سازد و فقط یارانه را تا آن سقف پرداخت می
کند .
مثلا سقف پانصد هزار ریال دوماه یا بیشتر از آن را به عنوان
سقف یارانه دولتی برای مواد سوختی و انرژی زا برای هرخانوار مشخص می سازد و به
مصرف بیشتذ آن یارانه نمی دهد .
چنین سقفی را می توان برای مجموع کل یارانه های دولتی تعیین
کرد .
در مورد کارخانه و سایر موارد نیز دولت ضوابطی را مشخص می سازد
. این اهرم همچنین به دولت این امکان را می دهد که در قبال پرداخت این یارانه ها
به مراکز تولیدی در جهت مثبت آنان نقش بهتری ایفاء نماید .
انجام مرحله سوم موجب می شود شیوه نا عادلانه ی موجود ( که
افراد هرچه ثروتمند تر ، پر مصرف تر و مسرف تر باشند سهم بیشتری از بیت المال را
به صورت یارانه بخود اختصاص می دهند ) اصلاح شود .
بویژه تعیین سقف ربای حداکثر یارانه در ماه برای هر خانوار موجب
میشود افراد معدودی که ثروتمند تر هستند مجبور به پرداخت هزینه بیشتری شوند و
اکثریت در مقابل اجرای آن مقاومت نکنند ، بلکه با توجه به عادلانه بودن آن
از آن حمایت نمایند . در نتیجه دولت خواهد توانست این سرمایه های ی را که امروزه
بر باد می رود در جهت رفع محرومیت از محروم ترین اقشار و در جهت توسعه و عمران و
آبادانی و پیشرفت کشور و در سایر امور لازم بکار گیرد .
مرحله چهارم :
در مرحله نهایی باید یارانه مواد سوختی فقط به کسانی تعلق گیرد
که زیر خط فقر قرار دارند و بقیه بودجه در جهت بهبود وضع اقتصادی و رفاهی مردم از
طریق افزایش تولید و انجام طرح های عمرانی ، آموزشی ، بهداشتی ، درمانی و تقویت
پول ملی و در نتیجه افزایش قدرت خرید مردم بکار رود .
با توجه به اینکه یارانه مواد سوختی و انرژی زا یک و نیم برابر
کل بودجه عمرانی کشور و معادل با کل ارز مورد نیاز برای امور کشور است ، تسریع در
انجام مراحل فوق و تنظیم صحیح و شفافیت بودجه ضرونری و فوری ارزیابی می شود .
چگونگی آغاز و انجام طرح های پیشنهادی :
چنانچه دولت تصمیم به انجام پیشنهادات ارائه شده بگیرد باید از
افشای کل طرح خودداری و هرمرحله را با طرح مقدمات لازم به اجرا گذارد .
چنانچه دولت حتی قصد کاهش یارانه ها و انجام تمام مراحل را
نداشته باشد انجام مراحل اول و دوم که موجبات شفافیت یارانه ها و روشن شدن وضعیت
واقعی اقتصادی کشور می شود به تنهایی آثار مثبت را ببار خواهد آورد .
الف : مقدمه مرحله اول
1- مناسب است رئیس جمهور طی پیامی با سخنرانی ای موضوع
ضرورت آگاهی رساندن به مردم را مورد تاکید قرار داده اطلاع داشتن از امور توسط
مردم را لازمه تحقق مشارکت مطلوب مردم عنوان سازند و توزیع عادلانه اطلاعات را در
راستای عدالت اجتماعی مورد تاکید قرار دهند و از مردم بخواهند دولت را در این امر
راهنمایی نمایند .
یکی از سازمان ها مثلا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا سازمان
برنامه و بودجه یا وزارت امور اقتصاد و دارایی می توانند برای جمع آوری نظرات مردم
معرفی شوند .
2- ارائه سازماندهی شده پیشنهاداتی در رسانه ها برای شفافیت
هرچه بیشتر بودجه و بیان ساده آن برای مردم مقدمات مرحله بعدی را فراهم می سازد .
3- رئیس محترم جمهور طی موضع گیری ای برای افزایش آگاهی عمومی
جلوگیری از اتلاف سرمایه ، ایجاد موانع در راه سوء استفاده و امکان نظارت بیشتر
عمومی از جمله توسط مجلس و مطبوعات ، بر لزوم شفتافیت بودجه و ثبت معادلات دولتی
مورد تاکید قرار دهند .
4- موضوع شفافیت بودجه در دولت مطرح و مرحله اول طرح تصویب و
در راستای شفافیت بودجه به اطلاع عموم برسد و تاکید گردد که از عموم انتظار دارند
که با آگاهی از هزینه های واقعی از اسراف بپرهیزند تا بتوان از سرمایه ها در
جهت بهتر استفاده کرد .
چناچه در همین جلسه هیات دولت تصویب گردد که صرفه جویی حاصل از
مصرف فرآورده های نفتی صرف رفع محرومیت از مناطق محروم ، فقر زدایی ، هزینه بهداشت
، درمان و صرف آموزش و امثالهم خواهد شد اثر مثبتی درز افکار عمومی خواهد داشت .
همچنین از کلیه تولید کنندگان و مدیران خواسته شود که در طراحی
های خود هزینه های ملی و واقعی و در نتیجه منافع ملی را مد نظر قرار دهند ، گرچه
خود یارانه می گیرند و هزینه واقعی را پرداخت نمی کنند .
ب : مقدمه مرحله دوم
انجام مرحله اول موجب میشود وضیعت ناصحیح قبل روشن شده ،
روشنگری های بیشتری برای اصلاح امور صورت گیرد . تاکید بر دریافت سهم بیشتر توسط
ثروتمند تر ها از یارانه ها وعمومی ساختن این باور زمینه را برای ورود به مرحله
دوم فراهم می سازد.
قبل از ورود به مرحله دوم و هنگام اعلام اتخاذ تصمیم به اجرای
آن باید تاکید شود یاذانه هرچقدر بشود دولت انرا پرداخت خواهد کرد این امر مقاومت
های اجتماعی را خنثی خواهد کرد .
ج : مقدمه مرحله ی سوم
با استناد به پرداخت های انجام شده به عنوان یارانه می توان
موارد بسیاری را بدست آورد که افراد ماهانه چند صد هزار تومان یارانه می گیرند و
این اقشار عمدتا از ثروتمندترها هستند . با ارائه اینگونه اسناد و طرح آن در
مکطبوعات می توان از موضع عدالتخواهانه خواستار تعیین سقفی به عنوان حداکثر یارانه
برای هر خانوار شد .
ضمنا باید برای مردم روشن شود که پول های حاصله از صرفه جویی
از پرداخت یارانه صرف مصالح عمومی شده و به هیچ وجه در تشریفات و هزینه های زاید
بکار نخواهد رفت . در این راستا باید اقدامات زیر صورت بگیرد .
- طی بخشنامه هایی تاکید شود که حق ندارند از این بودجه در
امور تشریفاتی ، مراسم و یا حتی امور جاری هزینه گردد .
- تاکید شود که این بودجه صرف امور عمرانی و زیربنایی ،
بهداشتی و آموزشی و رفاهی در مناطق محروم و برای محرومین
می گردد.
- تقویت حمل و نقل عمومی از محل این بودجه انجام و امر حمل و
نقل با سرعت و شتاب زیاد بهبود یابد .
- برای اطمینان از صحیح هزینه شدن این بودجه شورایی نظارتی
تشکیل گردد و افراد مورد اعتماد مردم در آن حضور یابند .
د : مقدمه مرحله چهارم
با طی مراحل سه گانه و مشخص شدن میزان یارانه و عواقب آن و
ناعادلانه بودن آن و بویژه با مشخص ساختن راههای بهتر برای هزینه کردن بودجه های
دولت در جهت مصالح عمومی ، می توان مقدمه مرحله چهارم را فراهم ساخت . از ارائه
نتایج
صرفه جویی های به عمل آمده از محل عدم پرداخت یارانه اضافی را
به اقشار ثروتمند تر در فراهم کردن زمینه ی اجرای مرحله چهارم باید استفاده کرد .
همچنین باید این مسئله را مطرح ساخت که ثروتمندان نه تنها
نباید یارانه بگیرند ، بلکه باید مالیات نیز بپردازند ، این امر زمینه حذف یارانه
برای ثروتمندان را فراهم می سازد و این سوال مطرح می شود که پس چه کسانی باید
یارانه بگیرند . در اینجا بحث خط فقر مطرح می گردد . در مورد کارمندان دولت باید
حقوق ها را اضافه کرد و آن را در عوض حذف یارانه آنان مطرح ساخت .
ضروریات طرح :
1- می بایست مرحله اول یعنی شفافیت بودجه و درج قیمت
نفت مصرفی کشور و یارانه آن در بودجه سال1377 گنجاند . لذا مقدمات مرحله اولیه و انجام
آن باید به سرعت آغاز شود.
2- قبل از هرچیزی باید مقام معظم رهبری ((مدظله العالی )) و
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در جریان امر قرار گرفته و در صورت موافقت آنان طرح ذا
به اجرا گذاشته شود . قبل از آغاز کار همچنین می بایست روسای قوای مقننه و قضاییه
، روسای نیروهای نظامی و انتظامی ، مقامات عالی مذهبی در جریان امر قرار بگیرند و
حمایت لازم را از طرح به عمل آورند .
3- کل امکانات کشور در جهت توجیه افکار عمومی و خنثی نمودن
توطئه های داخلی و خارجی که مطمئنا فعال خواهد شد بکار رود
4- مرکز قوی هدایت امر پژوهشی و تبلیغی و هماهنگی مربوط به حذف
یارانه سوخت را به عهده گیرد . هرچه این مرکز قوی تر و موثر تر عمل کند ، عوارض
امنیتی کمتری برای کشور پیش خواهد آمد .
5- نیروی انتظامی و امنیتی باید آمادگی لازم را برای برخورد
لازم در مواقع ضروری با اخلالگران داشته باشند .
6- چون در مقطع اجرای مرحله دوم و سوم دستگاههای اجرایی در گیر
پرداخت یارانه آن هم به مبلغ بیش 11 میلیارد دلار می شوند و بر اختیارات دستگاههای
دولتی و در نتیجه کارشناسان و کارمندان مربوطه آن به شدت افزوده می
شود . زمینه و احتمال بروز فساد اداری و مالی به شدت افزوده می شود و لذا ضمن
اینکه باید تلاش کرد این دو مرحله هرچه کوتاهتر شده و زود تر پشت سر گذاشته شود ،
ضروری است نظارت و بازرسی قوی ای در این ایام حاکم گردد.
7- گرچه بهتر است بودجه حاصله از صرفه جویی در طرح های دراز
مدت هزینه شود ، لیکن برای هموار ساختن و عمل نمودن طرحها و پذیرش افکار عمومی ،
در سالهای اول بلاید این بودجه صرف امور زود بازده گردد . مثلا افزایش وسائل نقلیه
عمومی ، تکمیل بیمارستانها ، مدارس و .....
8- همانطور که قبلا گفته شد برای اطمینان مردم از صرف این
بودجه حاصل از صرفه جویی در مواردی که منافع عامه مردم را در بردارد و اطمینان
عموم از آنکه این بودجه ها به دست مدیران اجرایی صرف امور تشریفاتی ،اجرایی و
احیانا زائد نخواهد شد ، مناسب است شورائی متشکل از مسئولین و افراد مورد اعتماد
مردم برای نظارت بر چگونگی هزینه شده این بودجه تشکیل گردد.
9- حذف یارانه ها می بایست از حذف یارانه مواد سوختی و انرژی
زا آغاز گردد و پس از تکمیل آن در صورت ضرورت حذف سایر یارانه ها در دستور کار
قرار گیرد در نتیجه حذف سایر یارانه ها به هیچ وجه نباید مطرح گردد.
ملاحظات :
از آنجا که در مراحل اول و دوم بدون اینکه یارانه حذف شود و
بدون اینکه بودجه دولت و دستگاه های اجرایی اضافه شود ، حجم وظایف و کار های اداری
و بوروکراتیک دستگاههای مالی و اداری افزوده خواهد شد ، پیش بینی شود مسئولین مالی
و اداری کشور از طرح فوق استقبال نکنند .
فقط با توجه به ملاحظات تبلیغاتی و در نتیجه امنیتی و سیاسی
است که انجام کار بصورت مرحله ای را می طلبد و در حقیقت دو مرحله اول طرح ، مراحل
مقدماتی هستند که لازمه ورود به مراحل بعدی و موجب عبور مطمئن تر و امن تر از آتش
اصلاحات میگردد.
محمد حسن قدیری ابیانه
